Nagrody od lat stanowią bardzo ważny element życia literackiego. Wyróżnienia dają szansę pisarzom na rozwinięcie skrzydeł, zwiększenie popularności i ilości sprzedawanych książek. Nagrody literackie, dzięki towarzyszącym im gratyfikacjom finansowym, pozwalają także autorom na skupienie się wyłącznie na pisaniu. Przedstawiamy wam najważniejsze polskie nagrody literackie 2021 roku.
Nagrody potrafią przynieść rozgłos, ale zdarza się też, że stają się blokadą w karierze, której wielu pisarzy nie potrafi przełamać. Wreszcie wyróżnienia mogą stanowić swego rodzaju hołd, formalność potwierdzającą klasę pisarza. Poniżej przedstawiamy wam zestawienie najważniejszych polskich nagród literackich 2021 roku.
Nagrody literackie 2021:
Nagroda Literacka Nike
Zbigniew Rokita – Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku, Wydawnictwo Czarne
Zbigniew Rokita podjął się trudnego zadania opisania Górnego Śląska w formie reportażu. Reportażysta znakomicie oddał pewną niemożność w uchwyceniu atmosfery miejsca niezwykle doświadczonego historycznie. Rokita idąc po nitce do kłębka odkrywa swoje śląskie korzenie. Opowieść o rodzinie przeplata opowieścią o regionie, zwyczajach Ślązaków, tych prawdziwych i tych urojonych, stereotypowych, funkcjonujących w kulturze np. dzięki filmom Kutza. Pisze także o ruchach autonomicznych, dyskusjach na temat odrębności narodowej Ślązaków, a przede wszystkim o historii regionu i losie jego mieszkańców.
Rokita otrzymał Nike decyzją jury oraz wyborem czytelników, czyli tzw. Nike Czytelników. Wcześniej taka sztuka udała się Mariuszowi Szczygłowi („Nie ma”), Marcinowi Wisze („Rzeczy, których nie wyrzuciłem”), Oldze Tokarczuk („Bieguni”, „Księgi Jakubowe”) i Wojciechowi Kuczokowi („Gnój”).
Książka znalazła się również w zestawieniu najlepszych książek roku portalu Czytaj PL!
Paszport Polityki 2022
Łukasz Barys – Kości, które nosisz w kieszeni, Wydawnictwo Cyranka
Łukasz Barys otrzymał wyróżnienie za swoją debiutancką powieść. Co prawda miał na swoim koncie książkę, ale wydane w 2020 roku „Wysokie słońce” to tom poetycki. „Kości, które nosisz w kieszeni”, jak sam autor przyznał, pisał w czasie lockdownu podczas zajęć online. To opowieść pisana językiem nastolatki. Głównymi tematami są tu dorastanie w niewielkim miasteczku (Pabianicach) oraz o tym, jak miejsce i status urodzenia nadaje rytm i charakter naszemu życiu. Kolejną ważną kwestią jest tu zderzenie bohaterki z wszechobecną śmiercią – bliskich, zwierząt, świata dookoła.
Nagroda Literacka Gdynia
ESEJ: Joanna Krakowska – Odmieńcza rewolucja. Performans na cudzej ziemi, Wydawnictwo Karakter, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie
„Odmieńcza rewolucja” to książka, która powstała we współpracy Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie i krakowskiego Wydawnictwa Karakter. Joanna Krakowska przedstawia historię anarchistycznej, odmieńczej rewolucji, która polegała na przekraczaniu wszelkich granic. Jej głównym narzędziem był performans – sposób ekspresji, który sprawia, że literatura, teatr, sztuki wizualne czy taniec nieodwołalnie tracą wobec siebie autonomię. Krakowska opisuje wycinek historii performansu, opowiada o środowisku queerowym, Nowym Jorku, kontrkulturze i popkulturze, które się wzajemnie przenikają.
PROZA: Waldemar Bawołek – Pomarli, Wydawnictwo Czarne
„Pomarli” Bawołka to oniryczna opowieść o bliskich, którzy odeszli. Bohaterami książki są m.in. wujek Mordawski, matka dewotka i Mateusz. Narrator książki, spacerując dobrze sobie znanymi ścieżkami, rozlicza się z przeszłością, wspomnieniami, smutkami, marzeniami, żalami. Rzeczywistość łączy się tutaj z fantazją, przeszłość z teraźniejszością a realizm z dziwną fikcją. Tłem dla wydarzeń jest powoli płynące życie niewielkiej polska mieściny.
POEZJA: Natalia Malek – Karapaks, Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu
PRZEKŁAD: Magda Heydel za tłumaczenie książki Katherine Mansfield – Opowiadania, Wydawnictwo Officyna
Magda Heydel otrzymała nagrodę za tłumaczenie opowiadań Katherine Mansfield, jednej z najwybitniejszych pisarek XX wieku. Mansfield urodziła się w 1888 roku w Nowej Zelandii jako Kathleen Beauchamp. Choć planowała zostać wiolonczelistką, to po pobycie w Europie i ciężko przechodzonej gruźlicy zmieniła zdanie. Autorka zmarła bardzo młodo, w wieku zaledwie trzydziestu pięciu lat. Na szczęście zostawiła po sobie pięć tomów opowiadań oraz bogatą korespondencję i dzienniki, które dziś możemy czytać w znakomitym polskim tłumaczeniu.
Nagroda Conrada
Elżbieta Łapczyńska – Bestiariusz nowohucki, Biuro Literackie
„Bestiariusz nowohucki” Elżbiety Łapczyńskiej to oniryczna, niemal surrealistyczna opowieść, której fabuła rozgrywa się w Nowej Hucie. Centrum wydarzeń debiutanckiej książki Elżbiety Łapczyńskiej jest Nowa Huta lat 50. XX wieku. To tu, w oparach dymu, sadzy i mgły rodzi się nowy człowiek. Do miasta zjeżdżają ludzie z różnych części kraju, zwabieni szansą pracy i posiadaniem dachu nad głową. Wśród nich są również podejrzane typy, desperaci pozbawieni życiowego celu, uciekinierzy, beztroscy poszukiwacze przygód, ludzie wykluczeni ze swoich społeczności. Przyjezdni mają dołączyć do wielkiego socjalistycznego projektu. Dla jednych Nowa Huta, miasto-labirynt, to szansa na rozpoczęcie nowego życia, dla innych idealne miejsce by wtopić się w tłum i zerwać z przeszłością. 
Nagroda im. Ryszarda Kapuścińskiego
Jessica Bruder – Nomadland, tłum. Martyna Tomczak, Wydawnitwo Czarne
„Nomadland” Jessici Bruder to książka o współczesnych nomadach, ludziach, którzy sami siebie nazywają „bezmiejscowymi” (houseless). Nie posiadają stałego adresu ani nieruchomości. Cały rok spędzają w samochodzie – jeżdżą od stanu do stanu w poszukiwaniu pracy, która pozwoli przetrwać im trudne warunki, opłacić paliwo oraz zjeść chociaż jeden ciepły posiłek dziennie. Nie lubią gdy mówi się o nich bezdomni (homeless), bowiem ich domem jest „dom na kółkach” – zwykle kamper lub przyczepa. Choć są wśród nich współcześni hipisi, którzy odrzucają tradycyjny model życia, to jednak większość stanowią ludzie, których nie stać na utrzymanie domu. Mowa o setkach tysięcy, może nawet milionach Amerykanów, którzy w świadomie decydują się na życie w drodze.
Nagroda Literacka m.st. Warszawy
Nagroda Literacka m.st. Warszawy – Proza
Zyta Rudzka – Tkanki miękkie, Wydawnictwo W.A.B.
W charakterystycznym dla siebie niecodziennym stylu Zyta Rudzka serwuje niekonwencjonalną opowieść o męskości. „Tkanki miękkie” to bezkompromisowa opowieść o upadku Don Juana i rozprawa z mitem uwodziciela. W swojej najnowszej książce autorka przedstawia męski punkt widzenia z perspektywy relacji syn-ojciec.
Nagroda Literacka m.st. Warszawy – Poezja
Radosław Jurczak – Zakłady holenderskie
Nagroda Literacka m.st. Warszawy – Literatura dziecięca
Aleksandra i Daniel Mizielińscy – Którędy do Yellowstone? Dzika podróż po parkach narodowych
„Którędy do Yellowstone?” to kolejna znakomita książka dla dzieci duetu Aleksandry i Daniela Mizielińskich. Tym razem małżeństwo zabiera czytelników w podróż po parkach narodowych. Przewodnikami w tej wyprawie będą żubr Kuba i wiewiórka Ula – para przyjaciół z Puszczy Białowieskiej, którzy otrzymują list z Ameryki, a następnie wyruszają w podróż tropami dzikiej przyrody.
Nagroda Literacka m.st. Warszawy – edycja warszawska
Nagroda Fundacji im. Kościelskich
Jan Baron
Nagroda Literacka im. Gombrowicza
Aleksandra Lipczak – Lajla znaczy noc, Wydawnictwo Karakter
Książka Aleksandry Lipczak to reportersko-eseistyczna opowieść rozpięta w czasie między średniowieczem, a współczesnością. Głównym temat książki „Lajla znaczy noc” jest arabsko-wielokulutrowe dziedzictwo Andaluzji, w przeszłości znanej jako Al-Andalus. Lipczak opisując średniowiecze i początki nowożytnego świata, uwypukla wątki, które są dziś niezwykle aktualne. Pisze o tym, jak współcześnie pokazywana jest historia Maurów, jaki jest stosunek mieszkańców Andaluzji do przeszłości oraz jak w praktyce wygląda wielokulturowość regionu.
Nagroda Literacka Europy Środkowej „Angelus”
Kateryna Babkina – Nikt tak nie tańczył, jak mój dziadek, tłum. Bohdan Zadura, Warsztaty Kultury
„Nikt tak nie tańczył, jak mój dziadek” to zbiór krótkich opowiadań Kateryny Babkiny, które łączą się w jedną historię pięciu różnych rodzin. Dzieci z każdej z nich spotykają się w szkolnej klasie 1 września, w pierwszym roku uzyskania przez Ukrainę niepodległości. Szybko łapią ze sobą kontakt i zaprzyjaźniają się na całe życie.
Nagroda im. Zajdla
Powieść:
Agnieszka Hałas – Czerń nie zapomina, Dom Wydawniczy Rebis
„Czerń nie zapomina” to piąty tom cyklu „Teatr węży” autorstwa Agnieszki Hałas. Autorka ponownie zaprasza do przesyconego magią, fascynującego świata Zmroczy. Po tragicznych wydarzeniach, które rozegrały się w czwartej części cyklu, Krzyczący w Ciemności zniknął. Na jego poszukiwania wyruszyli wszyscy – łącznie z demonami Doliny Śniedzi, srebrną maginią i młodą wróżbitką. W tym samym czasie dojrzewa nowa intryga Otchłani – Dolina Rdzy zbiera siły by zdobyć dziesiątki tysięcy dusz.
Opowiadanie:
Krzysztof Matkowski i Krzysztofa Rewiuk – Święci z Vukovaru
Nagroda Wielkiego Kalibru
Anna Kańtoch – Wiosna zaginionych, Wydawnictwo Czarne
„Wiosna zaginionych” to powieść otwierająca nową serię kryminalną Anny Kańtoch. Główna bohaterka, Krystyna, jest emerytowaną policjantką. Jako nastolatka straciła w tajemniczych okolicznościach brata: w 1963 roku piątka studentów wyruszyła w Tatry. Troje z nich znaleziono martwych, brat Krystyny zaginął bez śladu. Z wyprawy wrócił tylko jeden z nich – Jacek. Po latach bohaterka nieoczekiwanie zauważa ocalałego mężczyznę. Postanawia za wszelką cenę dowiedzieć się co wydarzyło się w górach. Kiedy wybiera się do domu Jacka i na miejscu odnajduje jego zwłoki rozpoczyna własne śledztwo.
Nagroda im. Wisławy Szymborskiej
za rok 2019
Anna Adamowicz – Animalia, Biuro Literackie
Opis wydawcy: Anna Adamowicz nie ma najlepszego zdania o gatunku ludzkim, który bezmyślnie niszczy własną planetę, kolonizuje kosmos, krzywdzi inne istoty i dławi się własnym konsumpcjonizmem. Jej tom nie jest jednak pompatyczną i łatwą deklaracją: „Oskarżam!”, ale drobiazgową, rozpisaną na wiersze analizą procesów biologicznych, ekologicznych, społecznych i kulturowych, które mogą skazać ludzkość i świat na zagładę, ale mogą też stać się dla nas ocaleniem. „Poezja mnie zbawi” – głosi bliskie Adamowicz hasło, a jej własna twórczość potwierdza, że jest na to duża szansa.
za rok 2020
Genowefa Jakubowska-Fijałkowska – Rośliny mięsożerne, Instytut Mikołowski
Wrocławska Nagroda Poetycka „Silesius”
Wrocławska Nagroda Poetycka SILESIUS to jedno z najważniejszych wyróżnień poetyckich w Polsce przyznawane w trzech kategoriach: Całokształt pracy twórczej, Książka roku i Debiut.
Całokształt pracy twórczej: Ryszard Krynicki
Książka roku: Kamila Janiak – Zakaz rozmów z osobami nieobecnymi fizycznie, Wydawnictwo WBPiCAK
Debiut: Aleksander Trojanowski – Parkingi podziemne jako miasta spotkań, Biuro Literackie
Pióro Fredry
Muzeum Narodowe we Wrocławiu – „Eryka i Jan Drostowie. Mistrzowie szkła ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu” autorstwa Barbary Banaś, z projektem graficznym Joanny Jopkiewicz
Portal Czytaj PL w swoim założeniu promuje polską literaturę. Co roku przedstawiamy nagrody literackie – książki laureatów oraz nominowanych. Póki jeszcze nie poznaliśmy wszystkich tegorocznych zwycięzców, zapraszamy do zapoznania się z poprzednimi artykułami – oto polskie nagrody literackie przyznane w 2017, 2018, 2019 i 2020 roku.
Zebrał i opracował Jakub Krasny