Zdobycie nagrody literackiej może być dla pisarza ogromną szansą na zaistnienie i zwiększenie sprzedaży swoich książek, szczególnie gdy wyróżniony zostaje autor debiutujący. We wkroczeniu na dobre do świata literackiego może pomóc nie tylko rozgłos, ale również zastrzyk gotówki, pozwalający chociaż przez kilka miesięcy skupić się tylko i wyłącznie na pisaniu. Wyróżnienie często bywa też potwierdzeniem literackiej klasy, laurem przyznawanym za całokształt twórczości. Nie raz jury potrafi zaskoczyć, przyznając nagrody autorom nieznanym, niszowym, nie walczącym o pierwsze strony gazet. I takich nietuzinkowych nagród życzymy – pisarzom, wam i sobie w 2018 roku.
Spośród wielu nagród literackich w kraju postanowiłem omówić te, które uznawane są powszechnie za najbardziej prestiżowe. Wyróżniłem także dwie nagrody gatunkowe – warto zwrócić uwagę na Nagrodę im. Zajdla czy Nagrodę Wielkiego Kalibru, które ugruntowały swoją pozycję i niewątpliwie przynoszą dumę wyróżnionym.
Literacka Nagroda Nike
Jury: „Żeby nie było śladów” – Cezary Łazarewicz
Najważniejsza nagroda literacka w kraju trafiła po raz pierwszy w historii do autora reportażu. Cezary Łazarewicz w swojej książce „Żeby nie było śladów” opisał historię Grzegorza Przemyka, studenta brutalnie pobitego przez milicję, który w konsekwencji odniesionych obrażeń zmarł. W głównej mierze reportaż poświęcony jest manipulacjom i mechanizmom propagandowym władzy, które doprowadziły do całkowitego wybielenia sprawców i stworzenia alternatywnej wersji całego zdarzenia.
Publiczność: „Dwanaście srok za ogon” – Stanisław Łubieński
„Dwanaście srok za ogon” to dowód na to, że ptasiarstwo zyskuje w Polsce coraz większą popularność. Łubieński przekonuje, że birdwatching można uprawiać zawsze i wszędzie, przez cały rok – w mieście, w górach, w parkach, na wakacjach czy idąc do pracy. Jego książka to nie tylko zapiski z obserwacji, ale także pełne anegdot opowieści o ptakach. W „Dwunastu srokach za ogon” mamy do czynienia z czymś na pograniczu eseju, reportażu, szkicu literackiego i dziennika.
Nagroda Conrada i Nagroda Literacka im. Gombrowicza
„Ma być czysto” – Anna Cieplak
Anna Cieplak zdobyła w tym roku dwa istotne wyróżnienia. Szczególnie ważne było otrzymanie Nagrody im. Gombrowicza, do której nominowani mogą być pisarze debiutujący lub wydający swoją drugą książkę. „Ma być czysto” to powieść o tzw. „gimbazie” żyjącej w peryferyjnej, osiedlowej Polsce, którą znamy, ale raczej staramy się o niej nie mówić i jej nie zauważać. To historia o młodych ludziach poszukujących akceptacji w warunkach, które sprzyjają skrajnym emocjom i zachowaniom. To także brutalne przedstawienie bezradności dorosłych, którzy nie potrafią reagować na zachowania młodych ludzi, przelewając na nich swoje lęki i frustrację.
Paszport Polityki
„Jak pokochać centra handlowe” – Natalia Fiedorczuk-Cieślak
Natalia Fiedorczuk-Cieślak była nominowana w tym roku do wielu nagród, m.in. Nagrody Conrada, Nagrody im. Gombrowicza czy Nike. Paszporty Polityki przyznawane są w styczniu, dlatego po sukcesie na początku 2017 wiele osób wróżyło jej kolejne statuetki. „Jak pokochać centra handlowe” to zbiór tekstów opisujących codzienne życie głównej bohaterki, która spodziewa się dziecka. Jest zwykłą, szarą mieszkanką warszawskich peryferii. Fiedorczuk-Cieślak przedstawia jej prozaiczną egzystencję, doszukując się w najprostszych czynnościach czegoś niezwykłego.
Nagroda im. Kościelskich
„minimum” – Urszula Zajączkowska
Nagroda im. Kościelskich, przyznawana nieprzerwanie od 1962 roku, to jedno z najważniejszych wyróżnień literackich w Polsce, mimo że siedziba Fundacji im. Kościelskich znajduje się w Genewie. Kapituła zazwyczaj nie zaskakuje wyborami, jednak nie raz pokazała, że potrafi płynąć pod prąd, wbrew powszechnym trendom i gustom większości. W tym roku nagrodą wyróżniona została Urszula Zajączkowska, na co dzień adiunkt w zakładzie Botaniki Leśnej SGGW w Warszawie, dla której poezja jest rodzajem odskoczni od świata nauki. Zarówno w warstwie tekstowej, jak i wizualnej „minimum” widoczne są jednak życiowe fascynację autorki – naukowa precyzja, XIX-wieczne ryciny przedstawiające procesy biologiczne – wszystko razem wygląda jak stary, pięknie wykonany zielnik. Nagroda im. Kościelskich to dotychczas najpoważniejsze wyróżnienie dla Urszuli Zajączkowskiej, nie dziwi zatem fakt, że tomik „minimum” został całkowicie wyprzedany.
Nagroda Newsweeka im. Torańskiej
„Klub Auschwitz i inne kluby” – Agnieszka Dauksza
Agnieszka Dauksza oddała w swojej książce głos byłym więźniom obozów koncentracyjnych. „Klub Auschwitz i inne kluby” jest świadectwem ostatnich żyjących ocalałych z jednego z najstraszniejszych wydarzeń w dziejach ludzkości. Książka jest niezwykle poruszająca, głównie ze względu na wolność wypowiedzi, jaką autorka dała swoim bohaterom. W wielu przypadkach ich wiek wpływa na spójność wypowiedzi, sposób przywoływania wspomnień oraz niechęć do powracania do zdarzeń przez wiele lat wypieranych z pamięci.
Nagroda im. Zajdla
„Czterdzieści i cztery” – Krzysztof Piskorski
To wyróżnienie jest nam szczególnie bliskie, ponieważ książka Krzysztofa Piskorskiego znalazła się w tegorocznej akcji Czytaj PL. „Czterdzieści i cztery” to powieść skierowana głównie do fanów historii alternatywnych, steampunkowych klimatów i wiktoriańskiej ery pary, pełnej fabryk, prototypowych samochodów, eleganckich dżentelmenów i dam. Autor zabiera czytelników do odciętej od reszty świata blokadą gospodarczą Anglii do tytułowego 1844 roku. Na Wyspy przybywa Eliza Żmijewska, której zadaniem jest zabicie Konrada Załuskiego oskarżonego o działanie na rzecz niepowodzenia powstania na Litwie.
Nagroda Wielkiego Kalibru
„R.I.P.” – Mariusz Czubaj
„R.I.P.” Mariusza Czubaja to powrót eksperta od poszukiwań zaginionych – Marcina Hłaski. Tym razem odrzuca on lukratywne zadanie znalezienia siostrzenicy znanej pani mecenas. Sprawa jednak wraca do Hłaski niczym bumerang, gdy okazuje się, że wiele łączy ją z tajemniczym zaginięciem jego ojca. Ślady w obu sprawach dziwnym trafem prowadzą do małej wsi na Mazurach. Czubaj po raz drugi został wyróżniony najważniejszą nagrodą przyznawaną kryminałom. Wcześniej triumfował w 2009 roku, kiedy został nagrodzony za powieść „21:37”.
Nagroda im. Wisławy Szymborskiej
„W” – Marcin Sendecki
Nagrodę przyznano już po raz piąty, ale drugi raz podczas Festiwalu Miłosza w Krakowie – dwa lata temu Fundacja im. Wisławy Szymborskiej i Krakowskie Biuro Festiwalowe doszły do takiego porozumienia, aby podnieść prestiż zarówno Festiwalu, jak i samej Nagrody. Tym razem wyróżniony został Marcin Sendecki za tomik poezji „W”, w którym z ogromną nutą nostalgii konfrontuje przeszłość z przyszłością, wyobrażenia z rzeczywistością, marzenia z brutalną codziennością.
Nagroda Literacka Gdynia
Proza: „Pieczeń dla Amfy” – Salcia Hałas
Brutalnie wyeksploatowane, zdewaluowane i niewiele mówiące określenie realizm magiczny w przypadku prozy Salci Hałas jest jednak jak najbardziej na miejscu. Młoda pisarka zabiera czytelników do falowca, najdłuższego bloku mieszkalnego środkowej Europy, w którym rozgrywają się prawdziwe ludzkie dramaty, mieszkańcy przeżywają miłości, zdrady, wzloty i upadki. Autorka prezentuje swój doskonały warsztat pisarski, mieszając piękną polszczyznę z głosem blokowisk.
Poezja: „Schrony” – Michał Sobol
„Schrony” to piąty tom wierszy Michała Sobola, wielokrotnie docenianego autora, laureata nagrody im. Kazimiery Iłłakowiczówny, Nagrody Literackiej Miasta Radomia, nominowanego do Nagrody im. Wisławy Szymborskiej. Tytułowy „Schron” to punkt spajający wiersze zawarte w tomiku, to bezpieczne miejsce, którego stworzenie jest celem wszystkich istot na Ziemi.
Eseistyka: „Koło miejsca / Elementarz” – Krzysztof Siwczyk
Krzysztof Siwczyk, poeta, laureat m.in. Nagrody im. Kościelskich, tym razem przedstawia swoim czytelnikom esej. „Koło miejsca / Elementarz” to efekt współpracy z fotografem Michałem Łuczakiem powstały z inicjatywy gliwickiej Czytelni Sztuki. Zdjęcia Łuczaka w połączeniu z tekstami Siwczyka tworzą nostalgiczną całość.
Inne nagrody:
Nagroda Literacka m.st. Warszawy
Warszawski twórca: Hanna Krall
Proza: Stanisław Aleksander Nowak za „Galicyan”
Poezja: Jerzy Kronhold za tom „Skok w dal”
Literatura dziecięca – tekst i ilustracje: Marcin Szczygielski i Magdalena Wosik za „Klątwę dziewiątych urodzin”
Edycja warszawska: Grzegorz Piątek za książkę „Sanator. Kariera Stefana Starzyńskiego”
Śląska Nagroda Poetycka „Silesius”
Nagroda za całokształt twórczości: Andrzej Sosnowski
Nagroda za debiut roku: Radosław Jurczak za „Pamięć zewnętrzną”
Nagroda za książkę roku: Jacek Podsiadło za „Włos Bregueta”
Pióro Fredry:
„Nieprzysiadalność. Autobiografia” – Marcin Świetlicki, Rafał Księżyk
Nagroda Literacka im. Juliana Tuwima
Ewa Lipska
Śląski Wawrzyn Literacki
Wawrzyn Warzynów: Olga Tokarczuk
O autorze
Miłośnik literatury pięknej uzależniony od koncertów i festiwali.
Chciałby robić tysiąc rzeczy na raz, jednak na drodze do spełnienia stoi jego największy wróg – czas.
Rocznik 94. Redaktor Xięgarni.pl, All in University, kiedyś związany z Valkirią Network. Student Zarządzania Kulturą i Mediami UJ.
Najbardziej lubi poznawać, rozmawiać i przebywać z ludźmi, którzy go inspirują.