Opowieść z „Psychozy” Roberta Blocha, za sprawą filmu Alfreda Hitchcocka o tym samym tytule, stała się ponadczasowym klasykiem. Losy Normana Batesa i jego hotelu doczekały się licznych adaptacji i na stałe zagościły w popkulturze. Historia powstania powieści i opartego o nią filmu jest prawie tak samo fascynująca jak sama fabuła „Psychozy”. Kto był inspiracją do stworzenia postaci Batesa? Jak duży wpływ na kulturę wywarło dzieło Blocha? Dlaczego Hitchcock postanowił wykupić wszystkie egzemplarze „Psychozy”? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziecie w poniższym tekście.
Robert Bloch
Robert Bloch, autor „Psychozy”, to amerykański pisarz, tworzący głównie w gatunkach takich jak horror, kryminał, fantasy i sci-fi. Swoją pisarską karierę zaczął od publikowania opowiadań w magazynach takich jak Weir Tales czy Unknown. W swoim dorobku ma kilkaset opowiadań i ponad 20 powieści. Znaczna część z nich doczekała się ekranizacji, na czele z „Psychozą”. Co ciekawe, jako nastolatek nawiązał korespondencję z mistrzem grozy, H.P. Lovecraftem. Chwilę później sam zaczął pisać. Na początku, pod silnym wpływem Lovecrafta, by potem skręcić w kierunku thrillera realistycznego. Robert Bloch zmarł na raka. Został pochowany na Westwood Village Memorial Park Cementery w Los Angeles.
O czym jest „Psychoza”?
Młoda kobieta, Marion Crane chce pomóc finansowo swojemu narzeczonemu. Aby tego dokonać defrauduje sporą sumę pieniędzy – pakuje gotówkę do torby i wyrusza w podróż do ukochanego. Postanawia zrobić sobie przerwę w trasie i zatrzymuje się w podupadłym hotelu Bates Motel położonym przy bocznej drodze. Prowadzi go Norman Bates, mieszkający z matką mężczyzna. Matka jest dla Normana jedyną ostoją, ale zarazem blokadą, przez którą czterdziestolatek nie może prowadzić normalnego życia. Pojawienie się Marion w hotelu Batesa stanie się początkiem koszmaru.
W 1982 roku Bloch wydał powieść „Psychoza 2”, w której kontynuował historię Batesa. Książka nie potworzyła sukcesu swojej poprzedniczki.
„Psychoza” i jej filmowe adaptacje oraz kontynuacje
„Psychoza” Blocha to niewielka objętościowo powieść, która z biegiem czasu stała się pozycją kultową i stojącą w centrum wszystkich innych dzieł, które zainspirowała, przede wszystkim film Hitchcocka, a wraz z nim liczne kontynuacje, prequele oraz obraz opowiadający o powstaniu filmowej „Psychozy”. Do tego grona można zaliczyć przede wszystkim następujące obrazy:
- „Psychoza”, obraz Hitchcocka który zapoczątkował fenomen Normana Batesa;
- „Psychoza II”, kontynuacja, w której Bates opuszcza szpital psychiatryczny. W postać Batesa ponownie wcielił się Anthony Perkins.
- „Psychoza III”, gdzie do hotelu Normana trafia kobieta przypominająca mężczyźnie zamordowaną przed laty Marion Crane. Warto zwrócić uwagę na fakt, że reżyserem filmu był odtwórca głównej roli w oryginalnej „Psychozie” Hitchcocka!
- „Psychoza IV: Początek”, w której Bates opowiada o swojej przeszłości w audycji radiowej;
- „Bates Motel”, tutaj hotel przejmuje przyjaciel Normana poznany w szpitalu psychiatrycznym;
- „Psychol”, remake „Psychozy” Hitchcocka;
- „Bates Motel” serialowy prequel opowiadający historię Normy Bates i jej syna, którzy kupują motel i pobliski dom;
- „Hitchcok” film biograficzny opowiadający o procesie kręcenia „Psychozy”
Ed Gein
Edward Gein (zwany Rzeźnikiem z Plainfield) był amerykańskim mordercą. Lista jego potencjalnych ofiar było długa, jednakże pomimo licznych zarzutów udowodniono mu morderstwo wyłącznie dwóch kobiet. W jego domu odnaleziono wiele ludzkich szczątków – między innymi czaszki wieńczące słupki jego łóżka, abażury z ludzkiej skóry, serce, maski i kompletny stój z ludzkiej skóry.
W czasie badań przeprowadzanych przez procesem Geina zdiagnozowano u niego schizofrenię i psychopatię seksualną – lekarze orzekli, że mężczyzna jest niepoczytalny. Został osadzony w szpitalu psychiatrycznym. To właśnie jego historia zainspirowała Roberta Blocha do napisania „Psychozy”. Robert Bloch twierdził podobno, że ciekawiło go to, jak Gein mógł mordować i bezcześcić zwłoki w mieście, gdzie pozornie mieszkańcy wiedzą o sobie wszystko. Pisarz pod koniec lat 50 aktywnie śledził zainteresowania freudyzmem w USA i właśnie to, w połączeniu ze zbrodniami Geina, sprawiło, że podczas pisania książki obrał kierunek analizy psychologicznej, która sprawiła, że „Psychoza” wyróżniała się na tle innych powieści z pogranicza kryminału i thrillera. „Psychoza” trafiła na półki księgarń dwa lata po odkryciu zbrodni Eda Geina.
Co przekonało Hitchocka do sięgnięcia po „Psychozę”?
Podobno to asystentka reżysera podsunęła mu tę książkę po tym, jak przeczytała jej pozytywną recenzję w rubryce Criminals at Large. Po tym, jak kobieta podrzuciła mu powieść, Hitchcock przeczytał ją w dwa dni. Do przełożenia „Psychozy” na film przekonała do przede wszystkim scena zabójstwa pod prysznicem, a także charaktery postaci stworzonych przez Blocha. Twierdził, że autor napisał je w taki sposób, że czytelnicy (i przyszli widzowie) będą mogli się z nimi identyfikować, co było, zdaniem Alfreda Hitchcocka, ważne dla wstrząsu, jaki chciał wywołać swoim obrazem.
„Psychoza” Alfreda Hitchcocka
Adaptacja powieści Blocha od samego początku wywoływała duże emocje i kontrowersje. Dodatkowo sam reżyser kreował atmosferę tajemnicy, jaka otaczała powstający obraz. Kiedy tylko Hitchcock postanowił, że stworzy film oparty o „Psychozę” kazał wykupić z księgarń i od wydawców wszystkie egzemplarze książki Roberta Blocha, aby utrzymać główny twist oraz zakończenie historii w tajemnicy.
Kontrowersje krążące wokół filmu sprawiły, że wytwórnia Paramount postanowiła nie finansować powstającego filmu – reżyser sam postanowił opłacić ten obraz. Studio zajęło się wyłącznie dystrybucją. Zrezygnował także z reżyserskiego honorarium w zamian za prawdo do własności negatywów (w wysokości 60%).
Na dosyć mieszane uczucia, jakie wywoływała „Psychoza”, wpłynęło także to, że Hitchcock zrezygnował z przedpremierowych pokazów z udziałem krytyków czy dziennikarzy. Zabronił także aktorom udzielania wywiadów. Miało to sprawić, że zakończenie historii nie ujrzy światła dziennego przed premierą i nie zepsuje efektu, jaki reżyser chciał wywołać filmem.
„Psychoza” w popkulturze
„Psychoza” otrzymała cztery nominacje do Oscarów, a Janet Leigh została uhonorowana Złotym Globem w kategorii najlepsza aktorka drugoplanowa.
„Psychoza” na stałe zagościła w popkulturze – przede wszystkim w postaci filmu Alfreda Hitchcocka, a scena morderstwa pod prysznicem przeszła do historii kina. Oczywistym jest, że tak znana historia już nie zaskakuje, ale nadal robi piorunujące wrażenie. Powieść Roberta Blocha rozwija niektóre wątki znane z filmu, a także rzuca na nie nowe światło. Jeśli oglądaliście znacie już historię przedstawioną w „Psychozie” zachęcamy do lektury książki wydanej przez wydawnictwo Vesper, a jeśli nigdy wcześniej o niej nie słyszeliście polecamy tę powieść jeszcze bardziej.
Martyna Gancarczyk