W III części przewodnika literackiego po Stanach Zjednoczonych – Ameryka na ciężkich dragach – beatnicy, rewolucja seksualna i czasy flower power. Rzecz jasna nie zabraknie Ginsberga, Kerouaca i Burroughsa. Nie byłoby też dobrego zestawienia bez trzymającej w napięciu sensacji, dlatego w dalszej części artykułu kilka propozycji z pogranicza literatury mafijnej i thrillera. Po drodze romans literatury z muzyką i na koniec książki, którymi żyją nie tylko Stany Zjednoczone, ale cały literacki świat, czyli amerykańscy pisarze na topie.
Poprzednie części znajdziecie tutaj (I) i tutaj (II).
W stronę kontrkultury – beatnicy, rewolucja seksualna i lata flower power
Kontrkultura
W latach 50. XX wieku, tuż po końcu II wojny światowej, zaczęły rodzić się ruchy kontrkulturowe. Jednym z najważniejszych z nich był ruch beatników, nieformalny ruch tworzący w duchu awangardy, sprzeciwiający się konsumpcjonizmowi, będący w kontrze do formujących się powojennych ram społecznych; dał później podstawy ruchowi hippisowskiemu. Artystów tworzących w tamtych czasach fascynowała filozofia wschodu, głównie buddyzm, wyższe stany świadomości, doświadczenia łączenia różnych używek oraz eksperymenty seksualne. Jednymi z najważniejszych twórców tamtych lat była trójka: William Burroughs, Jack Kerouac oraz Allen Ginsberg. Stworzyli oni trzy najważniejsze książki, które później zyskały status kultowych przez naśladowców beatników. Większość ich dzieł oscylowała wokół podróży, niekoniecznie fizycznej, ale również metafizycznej, psychicznej, duchowej, pod wpływem substancji psychoaktywnych.
źródło: wikipedia.org
licencja: CC BY 2.0
Naszymi propozycjami na wakacje są listy, jakie ta wielka trójka wymieniała między sobą. Można z nich wywnioskować, jakie ideały przyświecały młodym buntownikom, na czym polegały ich zabiegi artystyczne, jak rodził się ruch, który zrewolucjonizował strukturę społeczną, muzykę, literaturę, i można śmiało rzec – zmienił bieg historii.
Ken Kesey
Innym pisarzem silnie związanym z ruchem alternatywnym, beatnikami i hippisami był Ken Kesey. Swoją twórczością sprzeciwiał się zniewoleniu człowieka, odgórnej kontroli, propagował nonkonformizm. Jego “Lot nad kukułczym gniazdem” jest jedną z najważniejszych amerykańskich powieści XX wieku. W książce Keseya z perspektywy jednego z pacjentów został przedstawiony zamknięty świat zakładu psychiatrycznego. Pisarz ukazuje horror zakładu, hierarchię, jaka panuje w szeregach personelu, stosunek, jaki pracownicy placówki mają do “więźniów”. Kesey porusza tematykę znęcania się nad pacjentami, często chorymi psychicznie, wymagającymi specjalnej opieki. Sukcesu książce przysporzyła także doskonała ekranizacja pod tym samym tytułem. Produkcja zebrała pięć najważniejszych Oscarów, zwanych Big Five, w kategoriach: Najlepszy Film, Najlepszy Aktor Pierwszoplanowy, Najlepsza Aktorka Pierwszoplanowa, Najlepszy Reżyser oraz Najlepszy Scenariusz.
“Lot nad kukułczym gniazdem” warto przeczytać przed obejrzeniem obrazu Formana, głównie ze względu na bogactwo językowe, sposób nakreślenia perspektywy i prowadzenia fabuły. Nietrudno się dziwić, że powieść regularnie znajduje się w zestawieniach najlepszych książek XX wieku i lektur, które koniecznie trzeba w życiu przeczytać.
W stronę sensacji – mafia trzęsąca Nowym Jorkiem i Robert Langdon na tropie
Mario Puzo
Zamierzam złożyć Wam propozycję nie do odrzucenia. W wakacje warto się odprężyć i sięgnąć po książkę sensacyjną. Niekwestionowanym królem literatury gangsterskiej jest Mario Puzo, autor “Sycylijczyka”, “Ostatniego Dona” i “Omerty”. Najgłośniejszą powieścią pisarza włoskiego pochodzenia był jednak “Ojciec Chrzestny”, do dziś uznawany za jedną z najważniejszych książek w historii.
“Ojciec Chrzestny” przedstawia losy sycylijskiej mafii Corleone rządzącej w Nowym Jorku w latach prohibicji, jej walkę z konkurującymi z nią klanami oraz wewnętrzne porachunki rodzinne. Na jej podstawie powstały trzy części filmu, ogromnym sukcesem okazały się pierwsze dwie, ściśle oparte na fabule książki, które zebrały łącznie aż dziewięć Oscarów. Puzo był współautorem scenariuszy do trylogii, za co został nagrodzony dwoma Oscarami. Więcej nie napiszę, tę książkę po prostu trzeba przeczytać.
Dan Brown
W październiku 2017 roku krakowski Conrad Festival odwiedzi król literatury sensacyjnej Dan Brown, autor głośnego “Kodu Leonardo Da Vinci”. Pisarz ma na swoim koncie siedem powieści, każda z nich stawała się światowym bestsellerem, w pięciu zaś występuje jego najbardziej znany bohater – profesor Robert Langdon. W swoich książkach Brown porusza tematy związane z historią sztuki, religią, teoriami spiskowymi, aferami rządowymi, tajnymi dokumentami, apokryfami. Pisarz niejednokrotnie był posądzany o mijanie się z prawdą historyczną, przedstawianie Kościoła Katolickiego w złym świetle i naciąganie wątków pod fabuły książek. Mimo kontrowersji Brown jest jednym z najpopularniejszych pisarzy na świecie, jego książki zostały przetłumaczone na 52 języki, a łącznie sprzedały się w nakładzie przeszło 200 milionów egzemplarzy.
W stronę muzyki – Ameryka z pieśnią na ustach
Niebagatelną rolę w krótkiej amerykańskiej historii odegrała fonografia. Stany Zjednoczone wychowały na swojej ziemi wielu fantastycznych muzyków, którzy w swoim życiu nie zajmowali się tylko i wyłącznie komponowaniem, ale również show-biznesem, polityką, pisarstwem. To właśnie w USA powstał model współczesnego celebryty, szczególnie widoczny w branży fonograficznej.
Bob Dylan
Laureat Oscara, Pulitzera, literackiej Nagrody Nobla, wielokrotny zdobywca Grammy, odznaczony najważniejszymi wyróżnieniami z państwowymi Narodowym Medalem Wolności i Prezydenckim Medalem Wolności na czele; aktor, rysownik, pisarz, poeta, multiinstrumentalista, autor takich hitów, jak “Blowing In The Wind”, “Hurricane”, “The Times They Are A Changin’’”, “Like a Rolling Stone”. Coverowali go m.in. Phil Collins, Guns N’ Roses, Roger Waters, Nina Simone, PJ Harvey, Lou Reed, Joe Cocker i inni. Panie i Panowie, absolutny gigant – Bob Dylan.
Dylan długo nie zostanie zapomniany, nie tylko ze względu na worek pełen nagród zebranych przez całe życie, przebogaty dorobek muzyczny i poetycki, ale również przez swoje niecodzienne zachowanie. Po tym, jak Akademia Szwedzka poinformowała opinię publiczną o przyznaniu mu literackiej Nagrody Nobla, Dylan przez kilkanaście tygodni milczał, nie udzielał wywiadów, nie odniósł się w żaden sposób do wyróżnienia. Nawet po przerwaniu milczenia nie było wiadomo, czy zdecyduje się na odebranie nagrody, a z wygłoszeniem wykładu noblowskiego zwlekał niemal do ostatecznej daty, jaką na to przewiduje regulamin.
Naszą propozycją na lato są “Kroniki”, wspomnienia Boba Dylana z początków jego działalności artystycznej, pierwszych protest songów; to zapis spotkań muzyków, którzy w przyszłości mieli zmienić historię Ameryki i na zawsze wpisać się w annały światowej kultury.
Patti Smith
Patti Smith to jedna z najważniejszych żeńskich postaci w historii rock and rolla. Wniosła do muzyki tematykę feministyczną, starała się o wzbudzenie inteligentnej dyskusji w kwestii praw kobiet. Artystka zadebiutowała w 1970 roku kultową dziś płytą “Horses”, która bardzo szybko wywindowała ją do czołówki rockowej sceny nie tylko w Stanach, ale również w Europie. Od tamtej pory koncertowała z największymi sławami muzyki rozrywkowej. To pozwoliło jej na szerzenie swoich opinii głośniej, bo z największych scen na całym świecie.
To ona zagrała na gali wręczenia Nagrody Nobla dla Dylana i w jego imieniu ją odebrała. “Pociąg linii M” to bardzo osobisty, dojrzały zbiór zapisków osoby doświadczonej, wiodącej stosunkowo spokojne życie na uboczu, stroniącej od ludzi, delektującej się książkami i własnymi wspomnieniami, patrzącej z dystansem na przeszłość.
Jeśli mielibyśmy wskazać typ muzyki, który narodził się i rozwinął w Stanach Zjednoczonych, to jest to niewątpliwie jazz. Powstanie tego gatunku po raz kolejny potwierdza, jak bardzo zróżnicowana była struktura etniczno-narodowa Stanów. Jazz powstał bowiem jako wypadkowa muzyki czarnych niewolników i białych osadników, ludowej muzyki zachodnioafrykańskiej i europejskiej muzyki rozrywkowej. Ponieważ jazz silnie kojarzył się z wolnością, inspirowali się nim m.in. beatnicy. Jazz miał wpływ na inne powstałe później gatunki muzyki, takie jak hip hop, acid jazz, trip hop, funk, a nawet rock and roll i metal.
W wakacyjnym zestawieniu proponujemy biografie i autobiografie najważniejszych muzyków jazzowych w historii, bez których współczesna muzyka prawdopodobnie wyglądałaby zupełnie inaczej. W wakacje, przy dźwiękach jazzu, warto poznać autobiografie Milesa Davisa i Herbie’ego Hancocka oraz książkę o słynnej mecenas jazzowej Pannonice de Koenigswarter.
To się teraz czyta – Whitehead, Franzen, Cunningham, Tartt
Colson Whitehead
Colson Whitehead zdominował w Stanach ubiegły rok, a później rozbił bank z nagrodami i to do niego należała również pierwsza połowa roku 2017 roku, tym razem już nie tylko amerykańskiego, ale po licznych tłumaczeniach także światowego. O pisarzu zrobiło się głośno dzięki książce “Kolej podziemna”, za którą otrzymał tegoroczną Nagrodę Pulitzera. Wcześniej bardzo pochlebnie wypowiadali się o niej Barack Obama i Oprah Winfrey. Przed Pulitzerem książkę nagrodzono National Book Award 2016 oraz wyróżniono tytułem najlepszej książki w kategorii “Fikcja historyczna” portalu Goodreads – największego medium społecznościowego zebranego wokół książek na świecie. Bardzo wiele mówi o niej podtytuł – “Czarna krew Ameryki”. Tytułowa kolej podziemna to bardzo rozbudowany system przerzutowy stworzony przez abolicjonistów w celu ułatwienia drogi ucieczki niewolnikom do stanów, w których niewolnictwo było nielegalne, ale również do Kanady i Meksyku. Fabuła nie przedstawia tylko i wyłącznie dramatu niewolnictwa, ale również obrazuje więź, jaka łączyła białą i czarną ludność w walce o równouprawnienie. Temat poruszony przez Whiteheada jest niesamowicie ważny i jednocześnie bardzo chwytliwy – potwierdzone są informacje o tym, że na podstawie powieści powstanie wysokobudżetowa produkcja kinowa, a za jej powstanie odpowiedzialny będzie reżyser “Moonlight”, zdobywca Oscara w najważniejszej kategorii za rok 2016.
Donna Tartt
Donna Tartt to kobieta, która w ostatnich latach podbiła amerykański rynek czytelniczy. Jej pozycja okazała się na tyle mocna, że znalazła się na liście najbardziej wpływowych ludzi 2014 roku według magazynu „Time”. Wszystko zaczęło się w 1992 roku, kiedy wydana została jej pierwsza powieść “Tajemna historia”, 10 lat później do księgarń trafiła druga książka “Mały przyjaciel”, jednak sukces przyszedł dopiero w roku 2013. Za wydanego wówczas “Szczygła” Tartt zdobyła kilkanaście wyróżnień w prestiżowych zestawieniach prasowych i internetowych oraz kilka ważnych nagród z Pulitzerem na czele. Na podstawie “Szczygła” ma powstać film, za reżyserię będzie odpowiedzialny John Crowley, reżyser takich produkcji, jak “Brooklyn”, “Intermission”, “Układ” i serial “True Detective”.
Jonathan Franzen
O Jonathanie Franzenie często mówi się jako o najwybitniejszym współczesnym pisarzu amerykańskim, nazywany jest ulubionym pisarzem Obamy, jego twarz pojawiła się na okładce magazynu “Time”. W latach 90. Franzen silnie zabiegał o popularność, jednocześnie zmagając się z depresją, śmiercią ojca i rozwodem. Długo nie mógł się wybić, zbierał niewiele dobrych recenzji. Największy skok popularności zaliczył po tym, jak Oprah Winfrey przedstawiła jego powieść “Korekty” w swoim programie.
Franzen najbardziej znany jest z krytykowania Internetu, mediów społecznościowych i monopolistów na rynkach medialnych takich jak Amazon. Niejednokrotnie przejawiał nadzieję, że Facebook i Twitter kiedyś upadną, ponieważ użytkownicy zaczną się od nich odwracać. Kolejny raz zrobiło się głośno o Franzenie, gdy zaczął wdawać się w potyczki słowne z pisarzami aktywnymi w mediach i Internecie.
W “Korektach” Franzen opisuje codzienne życie amerykańskiej rodziny na przestrzeni ostatnich 25 lat. Pisarz pokazuje, jak bardzo zmieniły się relacje międzyludzkie, od kiedy nastała era Internetu. Jednym z najważniejszych celów głównej bohaterki książki jest tak prozaiczna rzecz jak świąteczne zebranie rodziny w komplecie.
Michael Cunningham
Michael Cunningham silnie zapisał się w historii literatury amerykańskiej przez częste poruszanie w swoich książkach tematyki LGBT (pisarz od 20 lat żyje ze swoim partnerem), jego prozę często określa się mianem “literatury gejowskiej”, choć sam zainteresowany nie określa się jako jej reprezentant. Cunningham jest laureatem Nagrody Pulitzera za swoją najbardziej znaną książkę pt. “Godziny”. Na jej podstawie powstał głośny film, który zebrał aż dziewięć nominacji do Oscara, ale ostatecznie zgarnął jedną statuetkę za pierwszoplanową rolę żeńską (Nicole Kidman). Cunningham był jednym z najważniejszych gości krakowskiego Conrad Festivalu w 2016 roku. W czasie swojej wizyty promował swoją najnowszą książkę “Dziki łabędź i inne baśnie”.
Dream Team – literacka reprezentacja Stanów Zjednoczonych
Przypominając sobie skecz Monthy Pythona, w którym mecz piłkarski rozgrywają między sobą drużyny filozofów greckich i niemieckich, wyobraźmy sobie, jak wyglądałaby literacka reprezentacja Stanów Zjednoczonych. Na bramce stoi trzymający w ryzach całą Amerykę Mario Puzo, w obronie trójka pacyfistów: Burroughs, Ginsberg i Kerouac, w pomocy czwórka solidnych pomocników: Fitzgerald, Steinbeck, Twain i McCarthy, a na szpicy trójka groźnych napastników: King, Lovecraft i Poe. Na ławce rezerwowych nie jest gorzej, dzięki temu składowi USA mogłoby zdobyć niejedno trofeum: Franzen, DeLillo, Herbert, Roth, Pynchon, Caldwell, Salinger…
Nie bez powodu przedstawiłem amerykańskich pisarzy w formie drużyny najpopularniejszego sportu na świecie. Literatura amerykańska ma ogromny wpływ na kształtowanie się globalnej kultury, inspirują się nią producenci filmowi, muzycy, twórcy gier i reżyserzy teatralni w każdym zakątku świata. Można ją tematycznie ugryźć z wielu stron, trudno poznać wszystkich autorów, jednak kilka żelaznych tytułów warto przeczytać, żeby spokojnie móc rozkoszować się wynajdywaniem zaczerpniętych z nich motywów.
Kuba Krasny
O autorze
Miłośnik literatury pięknej uzależniony od koncertów i festiwali.
Chciałby robić tysiąc rzeczy na raz, jednak na drodze do spełnienia stoi jego największy wróg – czas.
Rocznik 94. Redaktor Xięgarni.pl, All in University, kiedyś związany z Valkirią Network. Student Zarządzania Kulturą i Mediami UJ.
Najbardziej lubi poznawać, rozmawiać i przebywać z ludźmi, którzy go inspirują.