Literatura czeska? Proszę bardzo! Od razu czytelnikowi przychodzą na myśl wielkie nazwiska niemal już klasyczne, jak Karel Čapek, Ludvík Vaculík, Milan Kundera czy Bohumil Hrabal.
A współcześni pisarze? Pisarki? Literatura naszych południowych sąsiadów wciąż jawi się jako dość niszowa, chociaż przecież do niszowych zdecydowanie nie należy. Jest raczej nierozpoznana, bo na popularnych portalach i na półkach z bestsellerami pojawia się tak sporadycznie, że niemal wcale. I w sumie nieznana, bo co prawda łatwo jest wymienić kilka klasycznych nazwisk, a przynajmniej Internet przyjdzie nam tu z pomocą, to już współczesne tytuły same nie wpadną na myśl. A one są, kuszą fantastycznymi opowieściami i jedynie czekają na odkrycie. W końcu literatura czeska może nam być bliższa – wystarczy po nią sięgnąć.
Warto spróbować wyjść poza strefę czytelniczego komfortu, opuścić przytulne gniazdko anglosasko-skandynawskich pozycji, do których tak się przyzwyczailiśmy, i otworzyć umysły na nowe literackie doświadczenie.
WSPÓŁCZESNA LITERATURA CZESKA – z czym to się je?
Zaintrygowany czytelnik od razu może albo wpaść jak śliwka w kompot, a raczej śliwka w knedla, w odmęty współczesnej czeskiej literatury, albo może zatrzymać się i zadać pytanie – czego od czeskości w literaturze oczekiwać?
CZESKI HUMOR & CZARNY HUMOR
To taka klisza sama w sobie, banał powtarzany od zawsze, ale coś w tym jest, że sięgając po literaturę czeską, jednego możemy być pewni – humor obecny jest zawsze. Czasami to śmiech czysty, nieskalany, komedia pomyłek, pełna gagów i perypetii, ale częściej to śmiech przez łzy, śmiech na granicy obłędu, kiedy nie zostaje już nic innego, i to w nim Czesi pozostają mistrzami.
ABSURD
W końcu Franz Kafka, chociaż nie pisał po czesku, to te realia znał jak własną kieszeń, a jego dziedzictwo przelało się na całą czeską literaturę, chociaż można podejrzewać, że było tak od zawsze. Koszmar jednostki obezwładnionej trwogą istnienia, osaczonej, zagubionej, walczącej z reżimem, która nigdy nie potrafi się w nim odnaleźć. Dziwność i złowieszczość, w których doszukać się można niepewności jutra.
CODZIENNOŚĆ OBNAŻONA
Melancholia zwyczajności, uwikłanej w skomplikowaną emocjonalność i wewnętrzną duchowość. Uchwycona miejskość, życie takie jak zwykle, bez fajerwerków, bez ochów i achów. W samotności, w miłości, w przyjaźni, w rodzinie i poza nią. Czesi jako nieliczni zdają sobie z tego sprawę i potrafią uchwycić w słowach to, co człowiek przeżywa na co dzień.
WSPÓŁCZESNA LITERATURA CZESKA – od czego zacząć?
Jak to bywa z literaturą całego świata, wszystkich kontynentów i krajów, najpewniej każdy spragniony wrażeń czytelnik ma szansę odnaleźć w literaturze czeskiej coś dla siebie. Musi jedynie wiedzieć, czego szukać, dlatego na początek przygody z czeską odsłoną współczesnej literatury kilka propozycji dla miłośników różnych gatunków:
KOMEDIA
„Ostatnia arystokratka” Evžen Boček, wyd. Stara Szkoła – tutaj od razu ostrzeżenie, że lektura skutkuje bólem brzucha i zakwasami od niekontrolowanych wybuchów śmiechu. To komedia idealna, która działa jak niezawodna pigułka czytelniczej radości. Poprawi nadwątlony humor, przywoła z dna rozpaczy i pomoże spojrzeć z
dystansem nawet na te trudne momenty, które wydają się czasami być bez wyjścia.
KRYMINAŁ
„Mężczyzna na dnie” Iva Procházková, wyd. Afera – na dnie jeziora zostaje znalezione ciało policjanta. Kto stoi za jego śmiercią? I czy zbrodnia może mieć związek ze znakiem zodiaku? Powieść oparta o scenariusz serialu kryminalnego, która łączy w sobie zarówno wątki kryminalne, jak i komediowe.
KAFKOWSKI THRILLER
„Świnki morskie” Ludvík Vaculík, wyd. Stara Szkoła – złowieszcza i przytłaczająca atmosfera rodzinnej sielanki, która tak naprawdę przypomina horror ukryty za pozorami opowiastki obyczajowej. To ludzka natura zamknięta w nieco prześmiewczej literackiej pigułce. To sztuczny uśmiech ukryty za
maską okrucieństwa. To opowieść o jednostkach przygniecionych przez reżim. Ile można wytrzymać?
CYGAŃSKA PRZYPOWIEŚĆ
„Dziewczynko, roznieć ogienek” Martin Šmaus, wyd. Książkowe Klimaty – dramatyczne losy cygańskiego outsidera Andrejka Dunki, który niczym mityczny Odyseusz przemierza rozpadający się kraj. Historia tułaczki, miejscami liryczna, miejscami naturalistycznie okrutna, pozwala zrozumieć rozdartą cygańską duszę.
NON FICTION
„Ja, Olga Hepnarová” Roman Cílek, wyd. Afera – prawdziwa historia masowej zabójczyni i ostatniej kobiety skazanej w Czechach na karę śmierci. Zeznania świadków, dokumenty, listy, akta sądowe i policyjne, a za nimi portret kobiety zniszczonej, jednostki wyobcowanej, której nikt nie potrafił pomóc.
POWIEŚĆ GROZY
„Dziennik kasztelana” Evžen Boček, wyd. Stara Szkoła – melancholijne, stare zamczysko na Morawach, w którym być może straszy, a przekona się o tym jego nowy kasztelan Wiktor, który za murami szuka nowego życia. Powieść, która zaskakuje poczuciem niepokoju i niesamowitości, które trzyma czytelnika nawet po zakończeniu książki.
DRAMAT OBYCZAJOWY
„Zapytaj taty” Jan Balabán, wyd. Książkowe Klimaty – historia straty, żałoby, próby zapełnienia pustki. Kiedy Jan Niedomny umiera, troje jego dorosłych dzieci próbuje zrekonstruować rodzinną historię i rozliczyć się z przeszłością. To opowieść o odkrywaniu własnej tożsamości i nadziei, jaka płynie ze spotkania z drugim człowiekiem.
DLA DZIECI
„Niedoparki” Pavel Šrut, wyd. Afera – czy tobie też giną skarpetki? Czy kiedykolwiek zastanawiałeś się nad tym, dlaczego one giną bezpowrotnie i nigdy nie udaje się znaleźć drugiej sztuki do pary? Już wiemy, kto za tym stoi… To również emocjonująca, zabawna i zarazem piękna historia o przyjaźni, lojalności, odwadze i o tym, że każdy z nas chciałby mieć kogoś „do pary”.
Spróbujcie, zaryzykujcie – może i Wy pokochacie współczesną czeską literaturę?
*Opisy niektórych książek pochodzą po części z oficjalnych stron Wydawnictwa Afera i Książkowe Klimaty.
Olga Kowalska
O autrce
Twórczyni i operatorka bloga oraz vloga literackiego Wielki Buk utworzonego w 2012 roku. Z wykształcenia filolog i specjalistka od literatury francuskiej XVIII wieku. Pożeracz książek, filmów, gier i kultury w każdej postaci. Koneserka horroru, grozy i science fiction wiecznie na tropie idealnej opowieści.