Czechy jako kraj naszych bliskich sąsiadów wydaje się na pierwszy rzut oka dobrze znany. Przede wszystkim z genialnego piwa i smacznego jedzenia. A czeska literatura i kultura? Oprócz przychodzących od razu na myśl nazwisk takich jak Hrabal czy Kundera albo topowych reżyserów jak Miloš Forman, rzadko kiedy potrafimy przywołać na myśl innych pisarzy, zwłaszcza tych współczesnych.
Czeska literatura współczesna nadal kojarzona jest w Polsce z literaturą niszową, specyficzną, a przez to obcą i niedostępną. Jednak wcale taka nie jest i nie musi być postrzegana w ten sposób! To nie tylko propozycja dla czytelniczych „snobów”, ale dla wszystkich miłośników słowa pisanego. Wystarczy otworzyć się na ogromną dawkę podszytego absurdem humoru doprawionego szczyptą ironii i odważyć się poznać literaturę naszych sąsiadów. Jeśli w to lato chcecie wybrać się do Czech (chociażby przez wakacyjną lekturę), to zapraszam do zapoznania się z poniższym przewodnikiem. Mam nadzieję, że to krótkie literackie wademekum chociaż trochę przybliży Wam ten przepełniony humorem, absurdem i krwawą zbrodnią świat.
Zabierając się do lektury czeskiej prozy, trzeba pamiętać o historycznych uwarunkowaniach tego kraju, będącego przez jakiś czas nie Czechami, a Czechosłowacją. Późniejszy rozłam na dwa oddzielne państwa wpłynął na kształt literatury w obu z nich i stworzył różnorodną, wybuchową mieszankę kultur i tradycji.
Czeska literatura – czego można się po niej spodziewać?
Odpowiedź brzmi – absolutnie wszystkiego. Czeska literatura jest bardzo oryginalna, a w niektórych przypadkach ekstrawagancka (w pozytywnym znaczeniu tego słowa). Na literackiej mapie świata wyróżnia się przede wszystkim szeroko rozumianym humorem.
Czesi potrafią mówić o poważnych sprawach w sposób nie do końca poważny. Z dystansem, autoironią i poczuciem humoru – to powadze sprawy nie szkodzi, a czasem wręcz pomaga[1].
Kiedy Czech znajdzie się w sytuacji, w której może tylko śmiać się lub płakać, nieodmiennie wybierze pierwszą opcję. Czeski humor nie jest klasyczny i konwencjonalny ani tym bardziej banalny czy oklepany. Może być czarny, ironiczny, groteskowy. W połączeniu z nim często występują liczne absurdy w iście kafkowskim klimacie. Charakterystyczne dla czeskiej literatury są także wszelakie deformacje świata przedstawionego, napiętrzone niejednoznaczności, ciągłe poczucie niepewności i zagrożenia przenoszące się na czytelnika z kart powieści niczym wirus. Mimo potężnej dawki humoru literatura naszych uwielbiających piwo sąsiadów jest także melancholijna, przepełniona codziennymi problemami zwykłych ludzi.
Czeska literatura – po co sięgnąć, jeśli chce się rozpocząć lub kontynuować przygodę z prozą naszych sąsiadów?
Najlepiej wybrać coś z ulubionego gatunku. To daje możliwość odkrycia czegoś zupełnie nowego w obrębie klimatu, który już doskonale znamy i lubimy. Poniższy zestaw książek jest całkowicie subiektywny. Czeska oferta literacka jest znacznie obszerniejsza, ale postaram się przybliżyć parę pozycji szczególnie godnych uwagi.
Czeska klasyka
Losy dobrego żołnierza Szwejka czasu wojny światowej Jarosław Hašek
Jeśli ktoś jeszcze nie miał szansy zapoznać się z tym klasycznym dziełem czeskiej literatury, to wakacje są na to doskonałą porą. Zarówno autor, jak i wykreowany przez niego bohater trwale zapisali się w literaturze i kulturze, zwłaszcza tej słowiańskiej.
Pełna groteski i absurdu powieść Haška, uważanego za wielkiego hulakę i niepokornego anarchistę, opowiada o losach Szwejka – rubasznego wojaka zawsze wychodzącego cało z każdej sytuacji, nawet jeśli reszcie kompanii nie udało się spaść na cztery łapy.
Lektura Szwejka za każdym razem bawi tak samo. To wręcz idealna propozycja dla wszystkich, bez względu na to, czy spędzają wakacje nad morzem, w górach, w domu czy w pracy – zapewniam, Hašek to 100% gwarancja poprawy humoru!
A jeśli za mało Wam atrakcji, możecie wziąć ze sobą czytnik z e-bookami Haška i udać się na pieszą wycieczkę Szlakiem Szwejka 🙂
Czeski humor
Ostatnia arystokratka i Arystokratka w ukropie, Arystokratka na koniu, Arystokratka i fala przestępstw na zamku Kostka Evžen Boček
Wszystkie części Arystokratki to powieści utrzymane w konwencji lekkiej komedii, okraszone dużą dawką czeskiego humoru.
Rodzina Kostków z dnia na dzień dowiaduje się, że zostali spadkobiercami jednego z czeskich rodów. Odziedziczyli posiadłość należącą do rodziny – zamek w Kostce. Wyjeżdżają ze Stanów Zjednoczonych, by rozpocząć nowe życie jako arystokraci. Okazuje się jednak, że ich wyobrażenia na temat posiadania czeskiego zamku są zupełnie różne od czekającej ich rzeczywistości.
Obie powieści czyta się szybko, lekko i przyjemnie – ich lektura będzie na pewno miłą odskocznią od trudów codzienności.
Czeska awangarda
Aleja Narodowa Jaroslav Rudiš
Książka jest wyrazem literackiego talentu młodego pisarza Jaroslava Rudiša. Autor przedstawia pozbawioną banału historię skrajnie prawicowego Czecha – Vandama. Prezentuje również źródła takiej, a nie innej postawy swojego bohatera wobec otaczającej go rzeczywistości
To powieść o kapitalizmie, miłości, komunizmie, wolności – coś na kształt manifestu. Przewrotny, zabawny, błyskotliwy, brutalny, dynamiczny. Zaskakujący? Niesamowicie.
Czeska groza
Dziennik kasztelana Evžen Boček
Książka autora wyżej wspomnianych Arystokratek. Zupełnie inna niż poprzedniczki, co nie znaczy, że gorsza.
Kasztelan Wiktor to nowy mieszkaniec mrocznego morawskiego zamczyska. Będzie zmuszony do zmierzenia się z niewyjaśnionymi, nadprzyrodzonymi zjawiskami, ale przede wszystkim z samym sobą. Groza nie jest tutaj jakoś wyjątkowo przerażająca, ale na pewno nie można odmówić jej subtelności. Klimat jest jedną z największych zalet powieści – to dzięki niemu czytelnik odczuwa nieopadające napięcie i ma poczucie zagrożenia do samego końca lektury (a nawet po jej zakończeniu). Opowieść o duchach i tajemnicach przeplata się tutaj z wątkami obyczajowymi.
Źródło: Wikipedia.org
Licencja CC BY 3.0
Czeski kryminał
Mężczyzna na dnie Iva Prochazkova
Śledczy Holina i jego ujmujący zespół muszą rozwiązać tajemniczą sprawę martwego policjanta znalezionego na dnie jeziora. Kto zabił? I co zbrodnia ma wspólnego ze znakami zodiaku?
Polecam wszystkim wypoczywającym w pobliżu jakichś zbiorników wodnych, zwłaszcza jezior 🙂
Książka oparta na serialowym scenariuszu w idealnych proporcjach łączy w sobie kryminał i komedię.
Roznegliżowane Iva Prochazkova
Martwa skąpo ubrana kobieta i wietnamskie targowisko na obrzeżach Pragi. Brzmi ciekawie? No ja myślę!
Obie powieści należą do serii ze śledczym Mariánem Holiną.
Czeski thriller
Młyn do mumii Petr Stančík
Powieść określana jako „mistyczny porno-gastro thriller z XIX-wiecznej Pragi”.
Autor oprowadza czytelnika po najciemniejszych zakątkach stolicy Czech, odwiedzając gospody, kościoły i wiele innych miejsc, ukazując miasto, jakiego nie znacie, zarówno piękne, jak i niebezpieczne, ponure.
Bestialskie morderstwo, które musi rozwiązać komisarz Durman określany mianem ekscentryka pracującego przy wykorzystaniu niekonwencyjnych metod.
Genialna powieść z mrożącym krew w żyłach chichotem w tle.
Powieść została uhonorowana jedną z najbardziej prestiżowych czeskich nagród z dziedziny literatury – MAGNESIA LITERA.
Świnki morskie Ludvik Vaculik
Czeska literautra, kafkowski klimat, pełen absurdu humor i spora dawka przerażających tajemnic.
Bankier mieszkający w Pradze kupuje synowi świnkę morską w ramach prezentu na Boże Narodzenie. Jak bardzo to z pozoru nic nieznaczące wydarzenie może wpłynąć na życie całej rodziny? I co z tego wyniknie? Polecam przeczytać – wtedy dowiecie się wszystkiego.
Lord Mord Miloš Urban
Krwawy thriller połączony z grozą, jakiej nie powstydziłyby się nawet najlepsze powieści gotyckie.
Koniec XIX wieku, Praga. Narastają napięcia między Czechami żądającymi niepodległości a mieszkańcami mówiącymi po niemiecku. Do tego wszystkiego po mieście rozbija się Lord Mord lubujący się we wszelkich narkotykach i Zielonej Wróżce, społeczny wyrzutek z niezdrową fascynacją wiekowymi budynkami. Klimat niepokoju i ciągłego zagrożenia podbijają także tajemnicze, bestialskie mordy popełniane na prostytutkach. Podobno w nocy po Pradze grasuje mityczny potwór, Kleinfleisch. Czy to on odpowiada za morderstwa? Czy może prawda okaże się jeszcze straszniejsza?
Non fiction
Ja, Olga Hepnarová Roman Cílek
Dramatyczna historia ostatniej w Czechach kobiety skazanej na śmierć, Olgi Hepnarovej. Książkę czyta się dużo bardziej jak porywający thriller kryminalny niż literaturę non fiction. Tytułowa bohaterka książki to 22-letnia kobieta, która w lipcu 1973 roku wjechała ciężarówką w tłum ludzi czekających na przystanku na tramwaj. To, co zrobiła Hepnarová, nie było wypadkiem czy dziełem przypadku, ale w pełni przemyślaną i zaplanowaną wcześniej akcją.
Podczas lektury czytelnik ma możliwość dokładnego zapoznania się z tą tragiczną sprawą i śledztwem prowadzonym w celu dotarcia do odpowiedzi na najważniejsze pytanie – dlaczego młoda dziewczyna zdecydowała się tak drastyczny krok? Co nią kierowało?
Autor wstrzymuje się od wyciągania jednoznacznych wniosków. Przedstawia z niebywałą dokładnością zeznania świadków, dokumenty i akta policyjne. Książka prezentuje szokujący obraz bezlitosnego systemu, który przyczynił się do decyzji podjętej przez skazaną na śmierć morderczynię.
Pozycja polecana dla tych, którzy uważają, że najstraszniejsze scenariusze pisze samo życie.
Jeśli ktoś po lekturze książki chciałby dalej zagłębiać się w sprawę Olgi Hepnarovej, to zachęcam do obejrzenia filmu o tym samym tytule (trailer poniżej).
Wokół Czech
Gottland Mariusz Szczygieł
Szczygieł przybierając perspektywę miłośnika czeskiej kultury i Czech w ogóle, wnika w rzeczywistość w jakiej przyszło żyć naszym sąsiadom. Rozpoczynając lekturę powyższej pozycji, czytelnik może spodziewać się wyboru bardzo dobrych reportaży poświęconym Czechom.
W ramach ciekawostki poniżej podrzucam trailer do filmu zrobionego przez studentów jednej z bardziej znanych czeskich szkół filmowych na podstawie książki Szczygła:
Obie książki wymienione poniżej to nie czeska literatura jako taka, jednak uważam, że ich obecność w tym zestawieniu jest konieczna. Kafka był bardzo mocno związany z Pragą przez całe swoje życie, a jego charakterystyczny styl i model sytuacji (tzw. sytuacja kafkowska) przesiąkły czeską prozą i wpłynęły na nią. Z kolei Cmentarz w Pradze Umberto Eco może posłużyć za doskonały przewodnik po XIX-wiecznej stolicy. W powieści czytelnik odnajdzie wiele autentycznych postaci i wydarzeń, które miały wpływ na ukształtowanie nie tylko Czech, ale i całej Europy.
Cmentarz w Pradze Umberto Eco
Cmentarz w Pradze to klasyka sama w sobie. Połączenie kryminału i sensacji. Czytelnik odnajdzie tutaj wszystko – od zamachów przez fałszerstwa aż do tajemniczych spisków.
Lektura nieco bardziej wymagająca, ale też bardzo satysfakcjonująca.
Źródło: Wikipedia.org
Licencja: CC BY 3.0
Proces Franz Kafka
Tej pozycji nie trzeba chyba nikomu przedstawiać, mimo to mówiąc o Czechach i ich wyjątkowym klimacie, nie można było nie wspomnieć o Kafce. Proponuję Proces w tłumaczeniu Brunona Schulza, wzbogacony wykonanymi przez niego ilustracjami. To połączenie sprawia, że lektura Kafki staje się jeszcze bardziej niezwykła i prowokująca do refleksji.
Mam nadzieję, że w powyższym miniprzewodniku każdy znajdzie coś dla siebie, i bez względu na to, czy wybierze krwawy thriller, czy też lekką komedię, będzie bawił się tak samo dobrze. Oby po lekturze tekstu czeska literatura, jednocześnie znana i nieznana, stała się obowiązkową pozycją na Waszych czytelniczych listach, zwłaszcza tych wakacyjnych.
Martyna Gancarczyk
O autorce artykułu
Z wykształcenia menadżer kultury. Jeszcze studentka, ale już niedługo. Uwielbia mieć dobrą książkę zawsze pod ręką. Wielka entuzjastka horrorów zarówno jeśli chodzi o literaturę, kinematografię, jak i gry. Dzień bez książki lub filmu to dzień stracony. Oprócz tego miłośniczka zwierząt, szczególnie psów (a zwłaszcza własnego).