11 grudnia 1918 roku urodził się Aleksander Sołżenicyn, świadek i kronikarz zbrodni totalitaryzmu XX wieku, pisarz, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury, działacz walczący o prawa człowieka. Jego największe dzieło – „Archipelag Gułag” – to historia rozwoju sieci komunistycznych więzień, które miały na celu eliminowanie rzekomych wrogów państwa radzieckiego. Jego twórczość przyczyniła się do zdemitologizowania postaci Stalina i obrazu Związku Radzieckiego.
Przy okazji urodzin Sołżenicyna warto przypomnieć kilka faktów z jego życia. Czas, okoliczności i przebieg życia pisarza pozwalają opisać go jako istotnego świadka potwornych działań systemu totalitarnego, który swoją twórczością wpłynął na dalsze losy historii i polityki Zachodu względem Związku Radzieckiego.
Wykształcenie
Sołżenicyn, mimo że odznaczony został najważniejszą na świecie nagrodą literacką, wykształceniem i zawodem nie był związany z literaturą. Pisarz studiował matematykę na wydziale fizyki i matematyki Państwowego Uniwersytetu w Rostowie. Oprócz tego był słuchaczem Instytutu Filozofii, Historii i Literatury. Po ukończeniu studiów uczył matematyki i nie kontynuował ścieżki humanistycznej.
Zwolennik Lenina
Sołżenicyn urodził się w 1918 roku, w czasach, gdy do władzy doszli bolszewicy. W młodości przyszły laureat Nagrody Nobla zafascynowany był postacią Lenina. Z czasem, wraz z doświadczeniem życiowym, Sołżenicyn radykalnie zmieni swoje poglądy. Mimo krytycznego stosunku do władzy będzie też silnie podkreślał swoją niezależność, nie utożsami się z żadną partią, ani ugrupowaniem. Krytykę systemu sprowadzi głównie do walki o prawa człowieka.
Wielka Wojna Ojczyźniana
W szkole nie uczył długo. Pracę rozpoczął tuż po ukończeniu studiów w 1941 roku. Szybko został jednak zmobilizowany do armii. W październiku 1941 trafił do szkoły wojskowej, a następnie na front. Walczył między innymi na terenie Prus Wschodnich. Za udział w wojnie otrzymał Order Wojny Ojczyźnianej drugiego stopnia i Order Czerwonej Gwiazdy, został też awansowany do stopnia kapitana.
Łagry
1945 rok był tym, który najbardziej wpłynął na jego dalsze życie. Po przechwyceniu przez władze korespondencji, którą wysłał do kolegi, Sołżenicyn został zatrzymany. W liście zawarł bowiem tezy krytyczne wobec stalinizmu. Za karę został zesłany do łagrów, w których ostatecznie spędził 8 lat.
Wygnanie i cudowne ozdrownienie
W 1953 został zwolniony z obozu. Nie był to jednak koniec kary. Przesiedlono go na obrzeża Związku Radzieckiego, aż do Kazachstanu. Tam poważnie zachorował na raka – miał przerzuty, a lekarze dawali mu kilka miesięcy życia. W pewnym momencie choroba ustąpiła, Sołżenicyn do końca życia utrzymywał, że była to część boskiego planu, a jego ozdrowienie oznaczało, że ma żyć, by dokonać czegoś ważnego. Ostatecznie będzie żył jeszcze 55 lat, a po drodze dostanie najważniejszą nagrodę literacką…
Nagroda Nobla
W 1970 roku Aleksandr Sołżenicyn otrzyma Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury. Wyróżnienie zostało mu przyznane za całokształt twórczości, a w oficjalnym uzasadnieniu możemy przeczytać, że otrzymał je za „siłę moralną zaczerpniętą z tradycji wielkiej literatury rosyjskiej”. Największymi przewodnikami literackimi Sołżenicyna byli Fiodor Dostojewski i Lew Tołstoj. Krążą słuchy, że Akademia Szwedzka mogła posiadać kopię rękopisu „Archipelagu Gułag”, który oficjalnie ukazał się dopiero 3 lata później.
Przymusowa emigracja
W związku z obawą, że nie będzie mógł już nigdy wrócić do ojczyzny, Sołżenicyn nie zdecydował się odebrać Nobla osobiście. Jak się okazało, kilka lat później Związek Radziecki znalazł inny powód, by pozbyć się niewygodnego pisarza.
W 1973 roku KGB przejęło rękopis „Archipelagu Gułag”, książki uderzającej w dobre imię Związku Radzieckiego. Po napisaniu „Listu do Wodzów Związku Radzieckiego” pisarz ponownie znalazł się na cenzurowanym. Ostatnia granica została przekroczona, gdy Sołżenicyn zezwolił na druk „Archipelagu” w Paryżu. Dzięki tej książce wielu ludzi dowiedziało się o radzieckich obozach. W reakcji na publikację książki za granicą Sołżenicyna pozbawiono praw obywatelskich, odebrano mu paszport i wygnano z kraju.
Przez 19 lat emigracji mieszkał wraz z rodziną między innymi w RFN, Szwajcarii i Stanach Zjednoczonych. Do ojczyzny, choć niezbyt chętnie, powrócił w 1994 roku. Od 1989 roku, gdy zaczęła się pierestrojka, pisma Sołżenicyna można było drukować w Rosji bez przeszkód. Pisarzowi przywrócono też paszport i obywatelstwo. Przez 19 lat emigracji mieszkał wraz rodziną między innymi w RFN, Szwajcarii i Stanach Zjednoczonych.
„Archipelag Gułag” i inne książki
Najbardziej znanym dziełem Sołżenicyna jest „Archipelag Gułag”, w którym opisuje swoje doświadczenia z pobytu w sowieckim łagrze. Sołżenicyn był człowiekiem, który uzmysłowił ludziom Zachodu, jak wielkie zło wyrządzili Lenin i Stalin. Opisał potworności, których dopuścili się bolszewicy. Ostatecznie pisarz zostawił po sobie sześć powieści, kilka zbiorów opowiadań oraz dramatów. W innych wielkich dziełach – „Oddziale chorych na raka” czy „Kręgu pierwszym” – w alegoryczny sposób przedstawił to, co później dosłownie i dobitnie opisał w „Archipelagu”.
Sołżenicyn zmarł 3 sierpnia 2008 roku, zostawiając po sobie jedno z najmocniejszych świadectw totalitaryzmu XX wieku.