Nagroda literacka może okazać się dla pisarza ogromną szansą na rozwinięcie skrzydeł, zwiększenie sprzedaży książek, a co za tym idzie, skupieniem się tylko i wyłącznie na pisaniu. Nagroda może przynieść rozgłos, ale może też być blokadą, która nakłada na pisarza presję związaną z pisaniem kolejnej “dobrej książki”. Wyróżnienie często bywa też formalnością, przypieczętowaniem literackiej klasy.
Spośród wielu nagród literackich w kraju postanowiłem omówić te, które uznawane są powszechnie za najbardziej prestiżowe. Wyróżniłem także dwie nagrody gatunkowe – warto zwrócić uwagę na Nagrodę im. Zajdla czy Nagrodę Wielkiego Kalibru, które ugruntowały swoją pozycję i niewątpliwie wpływają na wzrost popularności wyróżnionych.
W tym roku nie została przyznana Nagroda Nobla w dziedzinie literatury, dlatego skupmy się na naszym rodzimym poletku. Oto lista najważniejszych polskich nagród literackich i autorów docenionych w bieżącym roku (2018):
Literacka Nagroda Nike
Jury: „Rzeczy, których nie wyrzuciłem” Marcin Wicha
Publiczność: „Rzeczy, których nie wyrzuciłem” Marcin Wicha
Nagroda Literacka im. Gombrowicza
„Rzeczy, których nie wyrzuciłem” Marcin Wicha
Paszport Polityki
„Rzeczy, których nie wyrzuciłem” Marcin Wicha
Najważniejsza nagroda literacka w kraju trafiła w tym roku w ręce Marcina Wichy. Autor został doceniony zarówno przez jury Nagrody, jak i czytelników Gazety Wyborczej, którzy przyznali mu tzw. “Nike czytelników”. Po śmierci matki bohater, Marcin Wicha, konfrontuje się z rzeczami, które po niej zostały. Książki, pamiątki, przedmioty życia codziennego wywołują u niego wspomnienia z osobą, która odeszła na zawsze. “Rzeczy, których nie wyrzuciłem” to autorefleksyjna, autoterapeutyczna opowieść o żałobie.
Co ciekawe, wśród siedmiu książek, które znalazły się w ścisłym finale nagrody, nie było ani jednej powieść. Na tegorocznej “shortliście” znalazły się trzy tomy poetyckie, dwa zbiory opowiadań i esej.
O tym, że ten rok należy do Wichy i wydawnictwa Karakter świadczy nie tylko podwójny laur Nike, ale także przyznanie “Rzeczom, których nie wyrzuciłem” Paszportu Polityki i Nagrody im. Witolda Gombrowicza, która przyznawana za najlepszą pierwszą lub drugą książkę danego autora.
Nagroda Literacka Europy Środkowej „Angelus”
„Robinson w Bolechowie” – Maciej Płaza
W zestawieniu nie może zabraknąć także Nagrody Literackiej Europy Środkowej „Angelus”. Mimo, że nominowane do niej mogą być książki z Albanii, Austrii, Białorusi, Bośni i Hercegowiny, Bułgarii, Chorwacji, Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Macedonii, Mołdawii, Niemiec, Polski, Rosia, Rumunii, Serbii, Słowacji, Słowenii, Ukrainy i Węgier, to warunkiem koniecznym jest wydanie jej w naszym kraju w języku polskim. Fundatorem nagrody jest miasto Wrocław. Mimo, iż „Angelus” przyznawany jest od 2006 roku, to dopiero pierwszy raz wyróżniony został polski pisarz. Tegorocznym laureatem został Maciej Płaza.
W „Robinsonie w Bolechowie” Płaza po raz kolejny zwraca się w stronę prowincji. W powieści, której akcja rozpoczyna się tuż przed wybuchem II wojny światowej, została przedstawiona historia hrabiego, który za wszelką cenę chce ochronić dzieła sztuki przed zbliżającym się hitlerowskim okupantem. Płaza przedstawia rodzinę doświadczoną przez wojnę, której losy rozgrywają się wokół pałacu hrabiego.
Nagroda Conrada
„Po trochu” – Weronika Gogola
Nagroda Conrada przyznawana jest od trzech lat podczas uroczystej gali, na zakończenie jednego z największych festiwali w tej części Europy – Conrad Festivalu. Jej celem jest promowanie literackich debiutów, dlatego nominowani do niej mogą być pisarze za swoją pierwszą książkę, wydaną w roku poprzedzającym rok przyznania.
Po raz pierwszy za pomocą specjalnego algorytmu – decyzją jury i czytelników głosujących przez internet – nagroda trafiła w ręce Weroniki Gogoli za powieść “Po trochu”. Jest to podzielona na 12 części, tyle co godzin czuwania przy zmarłym, opowieść o śmierci, dorastaniu i życiu na wsi. Krótka, ale za to bardzo mocna książka, która prognozuje pojawienie się nowego, młodego głosu w polskiej literaturze.
Nagroda im. Kościelskich
„Petersburg: miasto snu” – Joanna Czeczott
W tym roku kapituła Nagrody im. Fundacji Kościelskich wyróżniła książkę Joanny Czeczott pt. “Petersburg: miasto snu”, która ukazała się w słynnej, białookładkowej serii Sulina Wydawnictwa Czarne. Jest to opowieść poświęcona miastu o wielu twarzach, które dla jednych jest rajem na ziemi, dla drugich symbolem cierpienia i zadumy. Piotrogród, Leningrad, Petersburg – to miasto, które na przestrzeni wieków zmieniało swoją tożsamość, jednak zawsze będące dumą dla Rosjan. Joanna Czeczott oprowadza czytelników śladami carskich, radzieckich i w końcu współczesnych duchów tego szczególnego miejsca.
Nagroda Newsweeka im. Torańskiej
„Treblinka 43. Bunt w fabryce śmierci” – Michał Wójcik
Michał Wójcik w swojej książce przedstawił powstanie, które zorganizowali więźniowie obozu zagłady w Treblince. Wójcik opisał nie tylko sam proces przygotowywania i przebiegu zrywu, ale także szczegółowo przedstawił historię i funkcjonowanie hitlerowskiej machiny śmierci. W książce znalazły się też krótkie biografie oprawców, komendantów obozu oraz pomysłodawców operacji Reinhardt, czyli tzw. ostatecznego rozwiązania. Przejmująca i doskonale napisana monografia poświęcona jednemu z najmroczniejszych miejsc w historii świata.
Nagroda im. Zajdla
„Różaniec” Rafał Kosik
Rafał Kosik otrzymał, już po raz drugi, najważniejszą polską nagrodę przyznawaną literaturze fantastycznej. Pierwszy raz triumfował 9 lat temu, w 2008 roku doceniono jego książkę “Kameleon”. Kosik na chwilę na dalszy plan odstawił pisanie “Felixa, Neta i Niki” i zaserwował powieść o Warszawie przyszłości. Oprócz wątku science-fiction i elementów fikcji politycznej, jak zwykle starał się odnaleźć odpowiedzi na pytania o prawdzie o świecie.
Nagroda Wielkiego Kalibru
„Tylko umarli wiedzą” – Ryszard Ćwirlej
“Tylko umarli wiedzą” Ryszarda Ćwirleja to drugi tom kryminalnego cyklu z Antonim Fischerem w roli głównej. Ćwirlej przenosi czytelników do lat 30. XX wieku. W wyróżnionej na festiwalu książce przedstawia historię morderstwa dokonanego w Schneidemühl (dzisiejsza Piła) na znanym działaczu komunistycznym. Przyjaciel Fischera zwraca się do niego o pomoc w rozwiązaniu zagadki, zanim do miasta przyjedzie kandydat na urząd kanclerza Rzeszy, Adolf Hitler.
Nagroda im. Wisławy Szymborskiej
„Psalmy” Julii Fiedorczuk
“Psalmy” są bezpośrednim odwołaniem do biblijnych pieśni pochwalnych. Julia Fiedorczuk w każdym z nich zwraca się do lub w imieniu natury – roślin, ludzi pokrzywdzonych i porzuconych, zwierząt, ekosystemów. Wiersze napisane są z pewnego dystansu do rzeczywistości, mimo, że nawet gdy mowa o sytuacji beznadziejnej, słychać w nich głosy pochwalne w stronę życia. Fiedorczuk mimo bardzo organicznej formy i języka, nie boi się sięgać po słowa zaczerpnięte z internetu, zapożyczeń z języków obcych czy współczesnego żargonu korporacyjnego.
Nagroda Literacka Gdynia
Proza: „Mikrotyki” Paweł Sołtys
Paweł Sołtys do niedawna znany był szerszej publiczności ze swoich występów pod pseudonimem Pablopavo. W tym roku ukazał się jego debiut literacki, nominowany do większości najważniejszych nagród literackich w Polsce. Krytycy zgodnie twierdzą, że ten debiut powinien ukazać się już dawno temu. “Mikrotyki” to zbiór opowiadań, swoistych miniatur literackich, których głównym bohaterem są warszawskie blokowiska lat. 90. Zbiór jest pełny sentymentalnych opowieści o przyjaźni, miłości, zdradzie, przygodach z używkami, dorastaniu i przemijaniu.
Poezja: „Pawilony” Dominik Bielicki
“Pawilony” to zbiór czterdziestu czterech wierszy autorstwa Dominika Bieleckiego, w których autor przedstawia konkretne miejsca i osoby, koncentrując na nich swoją uwagę. Każdy z tekstów to krótka migawka, pozwalająca na zderzenie czytelnika z poszczególnymi z nich.
Eseistyka: „Rękopis znaleziony na ścianie” Krzysztof Mrowcewicz
“Rękopis znaleziony na ścianie” to zbiór trzech esejów Krzysztofa Mrowcewicza poświęconych trzem wielkim polskim autorom – Janowi Potocki, Stanisławowi Trembecki i Janowi Kochanowskiemu. Mrowcewicz pisze w nich o roli pisarza na przestrzeni wieków, czasach oraz kontekstach w których tworzyli.
Tłumaczenie: Sława Lisiecka / Thomas Bernhard „Chodzenie. Amras”
Inne nagrody:
Nagroda Literacka m.st. Warszawy
Warszawski twórca: Ernest Bryll
Proza: Jakub Żulczyk, „Wzgórze psów”
Poezja: Jerzy Kronhold za tom „Skok w dal”
Literatura dziecięca – tekst i ilustracje: Magdalena Tulli, Alicja Rose „Ten i tamten las”
Edycja warszawska: Anna Bikont „Sendlerowa. W ukryciu”
Śląska Nagroda Poetycka „Silesius”
Nagroda za całokształt twórczości: Bohdan Zadura
Nagroda za debiut roku: Agata Jabłońska za „Raport wojenny”
Nagroda za książkę roku: Jerzy Jarniewicz za „Puste noce”
Pióro Fredry:
Wydawnictwo Karakter
za książkę:
„O krok od nich. Przekłady z poetów amerykańskich” autorstwa Piotra Sommera
opracowanie graficzne Przemysław Dębowski
Polska Sekcja IBBY
“Książka Roku 2018” w kategorii książka obrazkowa otrzymuje „Beneficio” Krzysztofa Gawronkiewicza, Wydawnictwo Timof i cisi wspólnicy.
“Książka Roku 2018” w kategorii ilustracje i koncepcja graficzna: „Wszystko widzę jako sztukę” w opracowaniu graficznym Roberta Czajki, Wydawnictwo Wytwórnia.
“Książka Roku 2018” w kategorii literackiej za książkę dla dzieci: „Jaki znak Twój? Wierszyki na dalsze sto lat niepodległości” Michała Rusinka, Wydawnictwo Znak Emotikon.
“Książka Roku 2018” w kategorii literackiej za książkę dla młodzieży: „Jak ziarnka piasku” Joanny Jagiełło, Wydawnictwo Nasza Księgarnia.
Nagroda Literacka im. Juliana Tuwima
Laureatką tegorocznej Nagrody Literackiej im. Juliana Tuwima została pisarka i eseistka Izabela Morska (Filipiak) została.
To już pewne! W przyszłym roku zostaną przyznane dwa literackie Noble. Pytanie tylko, czy nie zaszkodzi to przyszłorocznym laureatom, bowiem splendor i literacka chwała zostaną podzielone na dwa.