25 czerwca 1903 roku urodził się Eric Arthur Blair, jeden z najbardziej wpływowych brytyjskich pisarzy. Szerzej znany jest jako George Orwell − to pseudonim, który przyjął w 1932 roku. Jest autorem dziewięciu powieści, pisał też felietony i eseje. Jedną z jego najbardziej znanych książek jest „Rok 1984”, który bardzo często wspominany jest obok „451 stopni Fahrenheita” Bradbury’ego i „Nowego wspaniałego świata” Huxleya jako jedna z najbardziej proroczych i przejmujących dystopii XX wieku. W dniu urodzin Orwella warto przypomnieć, jak ogromny wpływ na kulturę masową miała jego literatura.
Orwell
Orwell inspirował ogromną rzeszę pisarzy, muzyków, malarzy, sam też miał swoich idoli i artystów, którzy na niego wpłynęli. Wśród pisarzy, którzy byli jego inspiracją, zawsze wymieniał klasyków – Szekspira, Swifta, Dickensa, a z bardziej współczesnych wyróżniał Joyce’a, Elliota i Lawrence’a.
Trudno wymienić wszystkich naśladowców i reinterpretatorów prozy Orwella. Warto jednak wspomnieć o Anthonym Burgessie, Györgym Dalosie, Davidzie Bowiem, zespołach Pink Floyd, Muse, Radiohead, Eurythmics, Bad Religion, Rage Against The Machine, twórcach filmów „Equilibrium”, „Eagle Eye” czy „Matrix”. Pisarz miał duży wpływ nie tylko na kulturę, ale również język. Wiele cytatów, neologizmów i fragmentów zaczerpniętych z jego książek na stałe wpisało się do języka. Istnieje przecież nawet przymiotnik „orwellowski”, który oznacza takie okoliczności, w których władza zagraża bezpieczeństwu, wolności i swobodzie obywateli, ze szczególnym uwzględnieniem ich prywatności.
„Rok 1984”
„Rok 1984” to jedna z książek, która zupełnie zmieniła postrzeganie i przedstawianie relacji na linii władza−obywatel. Opisując świat pełen kontroli, inwigilacji i ucisku ze strony rządu, wręcz niemożliwym jest nieodwoływanie się do niej. Najbardziej znana powieść Orwella była inspiracją do powstania wielu dzieł – filmów, książek, prac naukowych, gier, wystaw, pomników czy obrazów. Również postaci, motywy i teksty znalazły swoje przełożenie na kulturę. Hasło zaczerpnięte z książki: „Wojna to pokój. Wolność to niewola. Ignorancja to siła” można zaś znaleźć na wielu muralach czy tatuażach.
W „Roku 1984” Orwell przedstawił świat przyszłości zniszczony po wielkiej wojnie. Ludzie podzieleni są na trzy klasy: klasę wyższych urzędników należących do Partii Wewnętrznej, szeregowych członków Partii Zewnętrznej oraz proli – zwykłych robotników, uważanych przez członków Partii za niegodnych uwagi. Społeczeństwo (głównie członkowie Partii Zewnętrznej) stale jest inwigilowane przez Angsoc, którą „rządzi” tajemniczy Wielki Brat. Plakaty w całym Londynie informują, że „Wielki Brat cię obserwuje”, a dzięki zaawansowanej technologii i rygorystycznej polityce władza pozbywa się niewygodnych dla siebie ludzi, dla których jedyną karą jest „ewaporacja” – nie tylko kara śmierci, ale również całkowite wymazanie z historii. Jasne nawiązanie do XX-wiecznych totalitaryzmów i przestroga przed powszechną kontrolą zdradzają preferencje polityczne Orwella. Pisarz był socjalistą, uważał, że podział klasowy w Wielkiej Brytanii doprowadził do wielu kryzysów, jednak sam był przeciwnikiem stalinizmu i krytykował komunizm.
Motyw Wielkiego Brata
Orwell pisał swoją książkę w czasach, gdy technologia podsłuchowa czy monitoring miejski nie były powszechnymi zjawiskami. Dziś, z perspektywy czasu, jego wizje wydają się być prorocze. Władza coraz częściej korzysta z mediów, aby kontrolować nastroje społeczne.
Współcześnie ludzie sami oddają część swojej prywatności operatorom sieci komórkowych czy portalom społecznościowym lub motywowani chęcią zarobku całkowicie z niej rezygnują. Jednym z takich przykładów jest Big Brother, jeden z najpopularniejszych reality show w historii telewizji, który zawdzięcza swoją nazwę właśnie prozie Orwella. Lokalne edycje show realizowane były w prawie 50 krajach świata. Uczestnicy Big Brothera wprowadzali się do domu, w którym ukryte były kamery rejestrujące ich życie przez 24 godziny na dobę, a umieszczone w każdym pokoju mikrofony zapisywały ich rozmowy. Ludzie na bieżąco mogli podglądać ich w nawet najbardziej intymnych sytuacjach.
Motyw Wielkiego Brata pojawia się w twórczości wielu znanych artystów. Śmiałego przedsięwzięcia chciał podjąć się David Bowie, który planował adaptację książki Orwella na spektakl muzyczno-teatralny, wdowa po pisarzu odmówiła jednak przekazania praw do powieści. Ostatecznie Bowiemu udało się nagrać płytę „Diamond Dogs”, na której większość utworów inspirowana jest książką „Rok 1984” − same tytuły piosenek („Big Brother”, „1984”) są ewidentnymi nawiązaniami do powieści.
Pink Floyd i „Animals”
Druga najbardziej znana książka Orwella, „Folwark zwierzęcy”, przedstawia historię zwierząt, które buntują się, wyganiają z farmy wszystkich ludzi i same zaczynają nią rządzić. Ustalają między sobą siedem zasad dotyczących głównie równości i braterstwa. Jednak z czasem reguły te zostają złamane, a zwierzęta zaczynają dzielić się na równe i równiejsze. Za pomocą terroru władzę przejmuje knur Napoleon. W książce można doszukać się wielu odniesień do II wojny światowej, fabuła i postaci w formie alegorycznej odnoszą się krytycznie do totalitaryzmów (głównie stalinizmu), przez co Orwell miał duże problemy z wydaniem powieści w czasie wojny.
Jednym z najbardziej znanych zespołów inspirujących się twórczością Orwella był brytyjski zespół progrockowy Pink Floyd. „Big Brother is watching you…” można usłyszeć chociażby w utworze „Mother” ze słynnej płyty „The Wall”. W styczniu 1977 roku ukazała się ich kultowa płyta „Animals”, doceniona nie tylko ze względu na swoje walory muzyczne, ale także z powodu charakterystycznej okładki. Widnieje na niej słynna londyńska elektrownia Battersea, nad którą unosi się napompowany helem, gigantyczny balon w kształcie świni. Mimo że pomysłodawca i główny kompozytor płyty Roger Waters przyznaje, że „Folwark zwierzęcy” nie był główną inspiracją przy tworzeniu „Animals”, to trudno nie doszukiwać się
bezpośredniego nawiązania do książki Orwella. Dziesiąty krążek Pink Floyd jest koncept-albumem, który tekstowo i muzycznie tworzy spójną historię. Na płycie świniami (utwór „Pigs (Three Different Ones)”) są politycy – urzędnicy i członkowie rządu, psami („Dogs”) łasi na pieniądze biznesmeni, a owce („Sheep”), podobnie jak w „Folwarku zwierzęcym”, wtórują świniom – to ludzie, którzy nie mają własnego zdania i ślepo ulegają manipulacjom.
Prorocze dzieła
„Folwark zwierzęcy” i „Rok 1984” to ostatnie i najbardziej dojrzałe dzieła Orwella. Koncepcje zawarte w drugiej z książek bardzo wybiegały w przyszłość, ich autor znacznie wyprzedził swoją epokę. Stworzył dzieło kompletne, uniwersalne i bardzo niepokojące. Ponury nastrój książki wydaje się być tym, co najbardziej przyciąga jej interpretatorów. O ile w momencie wydania „Rok 1984” mógł być odbierany jako prognoza, mniej lub bardziej prawdopodobna wizja przyszłości, to dziś śmiało możemy stwierdzić, że Orwell był geniuszem albo po prostu prorokiem. A liczba i jakość dzieł powstałych na podstawie jego twórczości tylko to potwierdzają.
Obraz wyróżniający: Flickr licencja Attribution-NonCommercial-NoDerivs 2.0 Generic (CC BY-NC-ND 2.0)