Upalne spękane od słońca pustynie, wiecznie zasypane śniegiem górzyste tereny, przeludnione wielomilionowe metropolie, drapacze chmur, wille szejków i oligarchów, a z drugiej strony opuszczone biedne wioski, walka z żywiołami i wykańczająca praca w nieludzkich warunkach, największe religie świata i lokalne wierzenia pierwotne. W pierwszej części literackiego przewodnika po krajach Wschodu postanowiliśmy przedstawić propozycje książek o miejscach i ludziach znajdujących się na największym kontynencie ziemi, Azji, oraz część publikacji z pogranicza Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej. Kraje, których dotyczą poniższe książki są najludniejszymi i najbardziej różnorodnymi etnicznie, geograficznie i ekonomicznie państwami świata. Dobór tekstów jest stosunkowo wąski, ogrom publikacji dotyczących szeroko pojętego Orientu przekracza możliwości poznawcze przeciętnego czytelnika, dlatego dotykamy różnych interesujących sfer życia ludzi żyjących na tym obszarze. W tej odsłonie znajdują się reportaże ludzi Orientu oraz książki, w których obywatele świata zachodniego podejmują się opowiedzenia o Wschodzie.
Do odważnych (kobiet) świat należy
W kontekście zderzenia człowieka Zachodu ze wschodnią kulturą warto sięgnąć po jedną z książek Marzeny Filipczak, która udowadnia, że kobieta z Europy może samotnie podróżować po pozornie najniebezpieczniejszych obszarach świata. Autorka za grosze (dosłownie!) potrafi polecieć do najdalszych zakątków świata, a następnie relacjonować przeżycia stamtąd w swoich książkach. W kontekście orientalnego przewodnika literackiego godną polecenia pozycją jest „Między światami”, w której Filipczak przedstawia podróż przez Osetię Południową, Kurdystan, Kałmucję, Turkmenistan i inne interesujące tereny Azji. Po drodze tanimi liniami kolejowymi, autostopami czy pieszo doznaje niesamowitej uprzejmości tubylców, poznaje kultury odwiedzanych krajów, trafia na wystawne wesela, uczestniczy w lokalnych obrzędach i świętach. Jej pierwsza publikacja „Jadę sobie. Azja. Przewodnik dla podróżujących kobiet” była konsekwencją najważniejszej decyzji jej życia – pewnego dnia postanowiła porzucić fach dziennikarki, wyruszyła w podróż i postanowiła, że pokaże innym, jak odważna może być kobieta.
Indie zbuntowane
Indie z miliardem czterystoma milionami mieszkańców są drugim na świecie krajem pod względem liczby ludności. Jest to również jeden z największych krajów świata. Mieszkańcy Indii posługują się kilkudziesięcioma językami, w tym kilkunastoma odmianami samego hindi w zależności od dystryktu. Jest to również kraj o najbardziej widocznych nierównościach społecznych, w której żyje zarówno wielu miliarderów, jak i ogromny procent ludzi bez dostępu do pitnej wody i podstawowej ilości żywności. Nic dziwnego, że książka napisana przez trynidadzkiego laureata literackiej Nagrody Nobla Vidiadhara Surajprasada Naipaula ma przeszło sześćset stron zapisanych niewielką czcionką. Autor tworzy niesamowitą panoramę hinduskiego społeczeństwa, ukazuje wielkomiejski zgiełk i przepych oraz nędzę ludzi umierających z głodu. Naipaul w swoim dzienniku rozkłada na czynniki pierwsze problemy nierówności społecznych, funkcjonowania kast, klanów i klas. Oddając głos swoim rozmówcom, zrzucił z siebie odpowiedzialność za ewentualne przekręcenie historii, ona tutaj przemawia sama za siebie, głosem mieszkańców Indii. Naipaul przedstawił kraj, który bardzo chciałby być nowoczesny, otwarty i postępowy. Jednak brutalna rzeczywistość weryfikuje te marzenia.
Warto przypomnieć, że Naipaul był wielokrotnie wyróżniany i oprócz literackiej Nagrody Nobla otrzymał również nagrody T.S. Eliota, Man Bookera, Nagrodę im. Daviesa Coehna, a z rąk królowej Elżbiety II tytuł szlachecki.
W książce „Egipt: haram halal” Piotr Ibrahim Kalwas nie skupia się na dokładnym opisie kraju, nie zagłębia się w historię piramid czy faraonów. Mamy tu raczej do czynienia z rysem socjologicznym społeczeństwa. Publikacja podejmuje tematy tego, co zakazane przez obyczaje i religię. To jest główną osią fabularną, autor wiele pisze o podejściu Egipcjan do spraw seksualnych, spożywania alkoholu i innych używek, a także przeklinania. W krótkim reportażu stara się zarysować obraz Egiptu, który z jednej strony dąży do coraz większego ucywilizowania się, a z drugiej tkwi w religijno-konserwatywnym chaosie po nieudanej próbie rewolucji.
Orient w oczach zachodu
Henry Kissinger jest wybitnym amerykańskim politykiem, który piastował urzędy sekretarza stanu oraz doradcy ds. bezpieczeństwa narodowego w czasach rządów Richarda Nixona i Geralda Forda. Jest również laureatem Pokojowej Nagrody Nobla z roku 1973 za wkład w negocjacje podczas wojny w Wietnamie. Oprócz działań politycznych zajmuje się również pisaniem książek, w których opisuje porządek dyplomatyczny i ekonomiczny na świecie. W 2011 roku ukazała się jedna z jego najgłośniejszych publikacji – „O Chinach”. Kissinger podjął się opisania relacji na linii Chiny–Stany Zjednoczone, czyli dwóch największych gospodarek świata. Różnica między tymi państwami jest ogromna i nie chodzi tutaj o kontrast kontynentalny. Chiny to kolebka kulturowa, z kilkutysiącletnią tradycją imperialną, natomiast Stany Zjednoczone to kraj z niespełna trzystuletnią historią państwowości. Kissinger z pozycji uznanego specjalisty w dziedzinie polityki i ekonomii przedstawia sieć zależności, jakie łączą Chiny z resztą świata, oraz ich rolę we współczesnej globalnej gospodarce.
Wyznania gejszy
Wydana w 1997 roku książka „Wyznania gejszy” to debiutancka i do tej pory jedyna powieść amerykańskiego pisarza Arthura Goldena. Jest to opowieść powstała na kanwie prawdziwej historii jednej z najbardziej znanych gejsz w Japonii, która w bardzo młodym wieku osiągnęła sukces i szybko wyszła na najwyższe możliwe szczeble kariery. Mineko Iwasaki (przed rozpoczęciem nauki w szkole gejsz znana jako Masako Tanaka) w powieści Goldena nosi imię Sakamoto Chiyo. Mimo że książka stała się bestsellerem dodatkowego rozgłosu przysporzyła jej nagrodzona trzema Oscarami ekranizacja z 2005 roku, w reżyserii Roba Marshalla. Autor powieści, który z zamiłowania jest japonistą, był bardzo chwalony za niezwykłą dbałość o detale nie tylko historyczne, ale również specjalistyczne, gdyż w doskonały sposób opisał kulturę gejsz.
Japońskie kroniki
W wieku dwudziestu kilku lat szwajcarski pisarz Nicolas Bouvier wraz ze swoim przyjacielem Thierrym Vernetem wyruszył w podróż do Azji. Wyprawa przez Turcję, Iran i Afganistan ostatecznie skończyła się w Indiach przeszło dwuletnim pobytem w Cejlonie. Następnym przystankiem okazała się Japonia, do której Bouvier wielokrotnie wracał. „Kronika japońska” to zebrane w jednym tomie zapiski z dwóch wypraw do Kraju Kwitnącej Wiśni z 1964 i 1970 roku. W książce pojawiają się również odniesienia do pierwszego pobytu Bouviera w tamtym rejonie świata w roku 1956. Szwajcar wplata w swoje reporterskie opowieści opisy stanów psychicznych i rozważania filozoficzne, przez co jego książek nie można nazwać reportażami. Nie są to też książki, które można zaliczyć do nurtu literatury pięknej.
Minibook Islam
W dobie nasilających się na świecie ataków terrorystycznych, do których przyznają się organizacje muzułmańskie, zrozumienie Islamu wydaje się kluczowe i niezwykle potrzebne. Nie można wszystkich wyznawców Allaha stawiać w jednym szeregu z terrorystą deklarującym swoją wiarę w islam. Wielu ludzi w Europie nie ma nawet podstawowej wiedzy na temat tego wyznania, nie potrafi odróżnić sunnitów od szyitów, nie mówiąc już o świadomości tego, co zawdzięczamy jednej z trzech największych religii świata. Te elementarne informacje starają się ukazać polscy specjaliści zajmującymi się islamem. W minibooku, będącym zbiorem trzech krótkich tekstów, poruszone zostały tematy kontrowersji, obcości, różnic, historii, zasług, wad, zalet i ekstremizmów ideologicznych islamu. Na łamach naszego portalu pisaliśmy szczegółowo o tej publikacji, autor artykułu (Mikołaj Kołyszko) wyliczył, że na przeczytanie minibooka spokojnie wystarczy niespełna pół godziny.
Piesza wycieczka śladamy Barbura
Rory Stewart to bardzo ciekawa i inspirująca postać, w swoim życiu był politykiem, podróżnikiem, pisarzem i dyplomatą. Urodził się w 1973 roku w Hong-Kongu, gdzie na misji dyplomatycznej przebywał jego ojciec. Następnie z rodzicami przeniósł się do Malezji, by ostatecznie wrócić do ojczystej Szkocji. Stewart pobierał nauki w Balliol College, jednym z najbardziej prestiżowych kolegiów Oxfordu. Po studiach pracował jako dyplomata we Wschodnim Timorze, Indonezji, Iraku i Czarnogórze. Jednak najciekawsze w tym wszystkim jest to, że w 2000 roku postanowił zrobić sobie przerwę w karierze i wyruszył w pieszą podróż po Bliskim Wschodzie. Jego największą pasją są samotne podróże – kilka razy w roku wyrusza w ciekawe i trudno dostępne miejsca. W ciągu dwóch lat przeszedł ponad 9000 kilometrów.
Część przebiegu swojej podróży śladami cesarza Babura przedstawił w opasłej książce „Między miejscami. Z psem przez Afganistan”. Jego determinacja w trzymaniu się zasady pieszej podróży była tak wielka, że odcinki które zmuszony był przejechać jakimś środkiem transportu, następnego dnia pokonywał ponownie na nogach. Stewart przedstawia niesamowity obraz Afganistanu owładniętego konfliktami wewnętrznymi, w czasie interwencji wojsk amerykańskich, w którym nadal funkcjonują dystrykty, listy żelazne i słowne polecenia lokalnych hersztów. Rory Stewart swoją samotną podróż odbył przez miejsca niebezpieczne, pola minowe, zaśnieżone góry oraz zapomniane szlaki. Jedynym towarzyszem jego wędrówki był pies Babur, który mocno przyczynił się do uratowania mu życia.
Kolejowa seria Paula Theroux
Paul Theroux to amerykański pisarz pochodzenia włosko-francuskiego. Po ukończeniu fakultetów na trzech różnych uczelniach pracował w Malawi, następnie mieszkał w Ugandzie i Singapurze. W latach siedemdziesiątych z Wielkiej Brytanii, w której osiadł po tułaczce po świecie, postanowił przejechać pociągiem całą Azję w kierunku Japonii, a następnie wrócić do Europy inną trasą. Z tej wielomiesięcznej transkontynentalnej wędrówki narodziły się jego obszerne wspomnienia pt. „Wielki bazar kolejowy”. W książce autor przedstawia głównie różne niedogodności, przeciwności losu i wrogość tubylców, które spotkały go po drodze. Swój koncept tłumaczył sprzeciwem wobec panującego wtedy powszechnie tendencyjnego podejścia reportażystów do relacjonowania swoich podróży. Zarzucał im hurraoptymizm, brak obiektywizmu i tuszowanie negatywnych stron wypraw. W 2008 roku, po przeszło trzydziestu latach, Thereoux postanowił powtórzyć podróż i w formie eksperymentu porównać współczesną trasę z tą, którą przebył w przeszłości. Dzięki wydawnictwu Czarne możemy teraz zapoznać się z dwoma podobnymi reportażami, które łączą nazwisko autora i zbieżność tras, jednak istotny ślad odciska tutaj czas.
Mistyczne podróże śladami wróżbitów
Przebywający w Hongkongu wybitny reportażysta Tiziano Terzani został ostrzeżony przez lokalnego wróżbitę, że przez najbliższy rok jakakolwiek podróż samolotem może okazać się dla niego śmiertelnie niebezpieczna. Rok 1993 był dla niego niezwykle intensywny, w obawie przed spełnieniem się przepowiedni postanowił wyruszyć w podróż na własną rękę. Przemieszczał się głównie pociągami, ale też autostopem, pieszo i łodziami. W tej mistycznej podróży zdążył zwiedzić Birmę, Tajlandię, Wietnam, Kambodżę, Chiny i Monogolię, łącznie przemierzając parę tysięcy kilometrów. Istotnym elementem podróży było docieranie do szamanów, wróżbitów i znachorów, którzy pełnią ważne funkcje w lokalnych społecznościach. Zapis jego lądowych przepraw przez Azję to nie tylko piękna opowieść o drodze, ale również archiwum zanikających tradycji.
Okupacja w wersji modern
Bliski Wschód prawie cały czas był, jest i najprawdopodobniej długo jeszcze będzie ogarnięty konfliktami zbrojnymi. Napięcia religijne, wyprawy krzyżowe, wojny o surowce, wyścigi zbrojne, starcia etniczne, waśnie trzech wielkich religii to tylko część problemów, które na przestrzeni wieków uwidoczniły się w okolicach Strefy Gazy. Do tego wszystkiego doliczyć trzeba ingerowanie w lokalne sprawy rządów krajów z innych części świata, ze Stanami Zjednoczonymi na czele. Raja Shehadeh pisze o Palestynie, państwie, które formalnie nie istnieje – znajduje się w większości na terenie Izraela. W swojej książce opisuje losy Palestyńczyków, którzy traktowani są jak obywatele drugiej kategorii, upokarzani, poddawani represjom. Dla których przejazd między sąsiadującymi miastami jest skomplikowanym przedsięwzięciem, obarczonym dużym ryzykiem, łącznie z możliwością utraty życia. Raja Shehadeh zamieszkuje okupowany przez Izrael Ramallach. W swojej książce przedstawia miasto, na które negatywnie wpływają polityka i napięcia piętrzące się dookoła.
Chrześcijanie w Chinach?
Jednym z popularniejszych reportażystów z Dalekiego Wschodu w ostatnich latach jest Liao Yiwu – poeta, prozaik i dziennikarz, który po publikacji poematu o zamieszkach na Tiananmen trafił na cztery lata do chińskiego więzienia. Większość jego tekstów nie jest w jego ojczyźnie dopuszczona do dystrybucji. Obecnie mieszka i pracuje w Berlinie, gdzie wydaje swoje książki. W jednym z reportaży, które ukazały się w Polsce, Yiwu pisze o ciekawym paradoksie. Autor przedstawia historię tego, jak w okresie ostrego komunizmu i zeświecczenia państwa za panowania Mao Zedonga rozwijało się chrześcijaństwo.
Trudno jednoznacznie określić ilu chrześcijan żyje współcześnie w Chinach, niektóre źródła podają, że jest ich mniej niż jeden procent, niektóre, że liczba wyznawców rośnie i niedługo będzie ich prawie 3%. W porównaniu do całej populacji kraju jest to niewielka liczba, mowa jednak o kilkunastu milionach ludzi. Trzeba mieć na uwadze fakt, że chrześcijaństwo nie cieszy się poparciem komunistycznych władz. Parafie katolickie, będące w kontakcie z Watykanem, poddawane są szczególnej kontroli i represjonowane. W Chinach istnieje możliwość zapisania się do jednego z trzech oficjalnych Kościołów, jednak większość chrześcijan potajemnie kultywuje swoją wiarę, dlatego oficjalna liczba wyznawców jest tak trudna do obliczenia.
O autorze
Miłośnik literatury pięknej uzależniony od koncertów i festiwali.
Chciałby robić tysiąc rzeczy na raz, jednak na drodze do spełnienia stoi jego największy wróg – czas.
Rocznik 94. Redaktor Xięgarni.pl, All in University, kiedyś związany z Valkirią Network. Student Zarządzania Kulturą i Mediami UJ.
Najbardziej lubi poznawać, rozmawiać i przebywać z ludźmi, którzy go inspirują.