Powstanie warszawskie to jedno z najbardziej dramatycznych wydarzeń w polskiej historii. Z jednej strony był to piękny, choć desperacki zryw ludzi, którzy podjęli beznadziejną walką o wolną Polskę, z drugiej strony tragiczny bilans powstania każe nam zadawać trudne i niewygodne pytania o jego sens. Niezależnie od oceny zasadności jego wybuchu, nie ma chyba kogokolwiek, kto nie doceniłby ludzi walczących z hitlerowcami przez tak długi czas w tak niewyobrażalnie trudnych warunkach.
Z okazji 73 rocznicy powstania przygotowaliśmy wybór pięciu, naszym zdaniem, najciekawszych książek o powstaniu warszawskim.
1. Roman Bratny
Kolumbowie. Rocznik 20
Powstanie warszawskie to przede wszystkim historia niezwykłych młodych ludzi, którzy przeciwstawili się świetnie zorganizowanemu niemieckiemu wojsku. Kim byli? Jak wyglądało ich życie w czasach okupacji? Jak wyglądało ich życie w czasie powstania?
Odpowiedzi na te pytanie znajdziecie w monumentalnej powieści Romana Bratnego. Choć nie jest to reportaż, opisane w książce wydarzenia pokrywają się z rzeczywistością. Portretowani AK-owcy w swoich młodzieńczych pragnieniach niewiele różnią się od naszych dzieci czy nas z czasu młodości. Nie licząc niewyobrażalnej odwagi, którą musieli demonstrować każdego dnia okupacji.
Poruszające i kultowe dzieło. Na jego podstawie został w latach 70. zrealizowany serial pt. Kolumbowie.
2. Anna Herbich
Dziewczyny z Powstania. Prawdziwe Historie
W powieści Romana Bratnego poznajemy obraz powstania warszawskiego z chłopięco-męskiego punktu widzenia. Ale w czasie powstania to nie tylko oni walczyli na barykadach. Bynajmniej! Powstanie nie mogłoby trwać tak długo, gdyby nie dziewczyny i kobiety – ratujące rannych, troszczące się o zaplecze bojowe, ale także walczące ramię w ramię z mężczyznami przeciw niezwykle dobrze wyszkolonemu i uzbrojonemu przeciwnikowi.
A zarazem w całym tym piekle żyjące i próbujące być szczęśliwe. To właśnie wtedy wiele z nich przeżywało swoje pierwsze miłości, umawiały się na randki w cieniu spadających bomb, brały śluby w białych kitlach sanitariuszek. To wtedy wiele z nich wychowywało swoje dzieci i robiło wszystko, by mogły przeżyć.
3. Norman Davies
Powstanie ‘44
Norman Davies, brytyjski historyk niezwykle przychylny Polsce, autor tak monumentalnych dzieł jak Europa, Orzeł biały, gwiazda czerwona czy Boże Igrzysko, w 60 rocznicę powstania warszawskiego opublikował niezwykle skrupulatną pracę opisującą dzieje walczącej Warszawy.
Pytanie, które stawia w książce jest bardzo niewygodne dla jego brytyjskich i amerykańskich kolegów. Davies, w przeciwieństwie do innych historyków, nie pyta dlaczego powstańcy nie osiągnęli zamierzonych celów, ale „dlaczego w ciągu dwóch miesięcy wahań i deliberacji zwycięscy alianci nie zorganizowali pomocy?”.
Zdecydowanie polecamy!
4. Piotr Zychowicz
Obłęd ’44. Czyli jak Polacy zrobili prezent Stalinowi, wywołując Powstanie Warszawskie
W kontrowersyjnej książce Piotr Zychowicz stawia bardzo trudne dla nas pytania: Czy powstanie w ogóle powinno wybuchnąć w tym czasie? Czy miało jakiekolwiek szanse powodzenia? Kto ostatecznie najbardziej na nim skorzystał?
Niestety odpowiedzi, których udziela, mogą nie spodobać się wielu Polakom. Zychowicz wprost pisze, że w jego ocenie Polskie Państwo Podziemnie nie zdało egzaminu. Zamiast na realiach oparło swój plan na „pobożnych życzeniach”.
Niezależnie od tego, jakie emocje budzi w Was autor czy stawiana przez niego teza, warto tę pozycję poczytać choćby po to, by znać argumenty krytykujących decyzję AK o wywołaniu powstania i zrozumieć ich perspektywę.
Znając błędy, które popełnialiśmy w przeszłości, mamy szansę nie powtórzyć ich w przyszłości.
5. Marcin Ciszewki
Powstanie Warszawskie. Wędrówka po walczącym mieście
W 2014 roku w kinach ukazał się jeden z najciekawszych filmów dokumentalnych w dziejach kinematografii. Fabularyzowany film o tytule Powstanie Warszawskie składa się tylko z ujęć nakręconych w Warszawie czasu powstania przez operatorów Biura Informacji i Propagandy AK. Żadna produkcja fabularna, żadna praca historyczna, żaden komiks, gra czy zdjęcia nie oddały tak dobrze rzeczywistości, w której znaleźli się w sierpniu i wrześniu warszawiacy, jak Powstanie Warszawskie z 2014 r.. Dzieło było polskim kandydatem do Oscara w kategorii „Najlepszy pełnometrażowy film dokumentalny”.
Marcin Ciszewski to pisarz, który na prośbę Muzeum Powstania Warszawskiego zbeletryzował tę opowieść. Jego celem było przekucie poruszających kron powstańczych w poruszającą i dokładną książkę. Możemy powiedzieć, że autorowi zdecydowanie się to udało.
Bonus: Marcin Napiórkowski
Powstanie umarłych. Historia pamięci 1944–2014
Powstanie Warszawskie jest powszechnie obecne w świadomości Polaków. Wielu z nich nosi koszulki ze znakiem Polski Walczącej, tatuuje sobie powstańcze symbole, przykleja je na karoserie swoich samochodów… W tej całej pozie bez odpowiedzi pozostaje pytanie: czym jest dla nas powstanie warszawskie? Czy nie przekuliśmy symboli, za które przelewano krew, w pamiątki sprzedawane na jarmarku, kupowane przez ludzi, którzy niewiele o powstaniu wiedzą?
Marcin Napiórkowski ukazuje też, jak różne opcje ideologiczne selektywnie demonstrowały fakty dotyczące powstania (lub zupełnie je fałszowały), byle wykorzystać pamięć o tym wydarzeniu i osiągnąć własne cele.
W kontekście ostatniej, przykrej kampanii marketingowej PGE widać, że kwestie poruszone przez Marcina Napiórkowskiego są nieprzerwanie aktualne.