26 marca Netflix udostępnił na swojej platformie czteroodcinkowy miniserial „Unorthodox”. Ta niemiecko-amerykańska produkcja jest adaptacją autobiograficznej książki„Unorthodox. Jak porzuciłam świat ortodoksyjnych Żydów” Debory Feldman. Jeśli po obejrzeniu serialu chcecie dowiedzieć się więcej o historii głównej bohaterki, Żydach: tych bardziej i mniej ortodoksyjnych czy współczesnym Izraelu zachęcamy do sięgnięcia po tytuły z przygotowanej przez nas listy.
O czym jest miniserial „Unorthodox”?
To historia dziewiętnastoletniej Żydówki Esty (Esther), która żyje w zaaranżowanym małżeństwie w ultraortodoksyjnej społeczności chasydów Satmar, mieszkającej w nowojorskim Williamsburgu. Satmar to ortodoksyjna społeczność skupiająca przede wszystkim chasydów o rumuńskich i węgierskich korzeniach. W przeciwieństwie do większość ruchów chasydzkich, ten rozwinął się po II wojnie światowej. Współcześnie jest jednym z najpopularniejszych i najbardziej wpływowych.
Esty jest inna, niż większość osób z jej społeczności. Nie znajduje szczęścia w małżeństwie z Yankym i nie odnajduje się w rygorze swojej wspólnoty. Postanawia uciec. Udaje się do odległego i kojarzącego się jej dotychczas wyłącznie z Holocaustem Berlina, w którym zaczyna poznawać zupełnie inne życie. Jednak przeszłość Esty nieubłaganie się do niej zbliża. „Unorthodox” jest złożoną opowieścią o dążeniu do wolności, szukaniu samego siebie, więzach rodzinnych i życiu zdominowanym przez ortodoksyjną religię.
https://www.youtube.com/watch?v=-zVhRId0BTw
„Unorthodox” to pierwsza produkcja Netflixa, w której bohaterowie mówią w większości w jidysz. Twórcy serialu położyli bardzo duży nacisk na jak najdokładniejsze przedstawienie ortodoksyjnej społeczności Satmar i to na każdej płaszczyźnie, zaczynając od scenariusza, przez całą scenografię, na kostiumach kończąc. Pokazują kontrowersyjne zwyczaje, nakazy i zakazy rządzące społecznością dając widzom wgląd w tę niezwykle zamkniętą przed światem zewnętrznym wspólnotę.
Jeśli po zakończeniu miniserialu czujecie niedosyt i chcecie dowiedzieć się więcej o życiu Esty i społeczności z jakiej uciekła sprawdźcie tytuły z poniżej listy. Znalazły się na niej między innymi autobiograficzna książka Debory Feldman, na której wzorowana była postać Esther, opowieść o ortodoksyjnych Żydach oczami korepetytorki ich dzieci czy reportaże o współczesnym Izraelu.
Co warto przeczytać po obejrzeniu serialu?
Unorthodox. Jak porzuciłam świat ortodoksyjnych Żydów, Deborah Feldman
Na samym początku polecamy sięgnąć po książkę na kanwie której powstał netflixowy „Unorthodox”. Feldam w swojej autobiograficznej opowieści pokazuje społeczność Satmar i rządzące nią zasady dużo dokładniej oraz wnikliwiej, niż miało to miejsce w miniserialu. Czytelnicy znajdą tam więcej informacji o codziennym życiu nowojorskich ortodoksyjnych chasydów. Poznają również emocje, odczucia i przemyślenia bohaterki. Książka wyraźnie różni się od serialowej wersji, więc Ci, którzy produkcję do Netflixa mają już za sobą, nie muszą się obawiać, że będą mieli do czynienia z dokładnie tą samą opowieścią. Oczywiście obie historie mają wspólny mianownik, jednak historie Debory i Esther nie są tożsame. Książka „Unorthodox. Jak porzuciłam świat ortodoksyjnych Żydów” to przede wszystkim opowieść o dążeniu do wolności, a także o tym, jak Debora stopniowo zmieniała swoje podejście do życia, wiary i społeczności, w której się wychowała.
OK, amen, Nina Solomin
Naszą drugą propozycją jest książka szwedzkiej pisarki i dziennikarki Niny Solomin „OK, amen”. Jest to jedyna pozycja na liście, która nie ukazała się jeszcze na polskim rynku wydawniczym. Książka będzie miała swoją premierę 16 września i zostanie wydana nakładem wydawnictwa Otwartego. Warto jednak na nią poczekać, zwłaszcza, jeśli chcemy dowiedzieć się więcej o zamkniętej wspólnocie chasydów. „OK, amen” to książka non-fiction pokazująca społeczność Satmar. Pozwala odbyć literacką podróż do osobliwego i zaskakującego, niedostępnego dla osób z zewnątrz, świata. Przewodnikami w tej podróży są rozmówcy Solomin, ortodoksyjny chasydzi, którzy „oprowadzają” czytelników po satmarskim Williamsburgu.
Nina Solomin mieszkała w nowojorskim Williamsburgu i żyła po sąsiedzku z ultraortodoksyjnymi chasydami. Patrząc na mężczyzn z pejsami oraz bardzo skromie ubrane kobiety, z włosami ukrytymi pod perukami bądź chustami, miała wrażenie, jakby przechodziła do innego świata, w którym czas zatrzymał się lata temu. Autorka „OK, amen” nie wiedziała jeszcze jak bardzo życie tej zamkniętej społeczności pełne jest zasad, nakazów i zakazów, które dotyczą każdego jednego obszaru ich aktywności. Solomin chciała lepiej poznać swoich ortodoksyjnych sąsiadów. Jednak mimo pozornej bliskości oddzielał ich niewidzialny mur. Autorka nie mogła nawiązać kontaktu z chasydami – do czasu, aż sami zapukali do jej drzwi.
Mazel tow. Jak zostałam korepetytorką w domu ortodoksyjnych Żydów, J.S. Margot
Kolejną książką, która porusza tematykę współczesnych ortodoksyjnych Żydów, jest reportaż J.S. Margot „Mazel tow”. Autorka prezentuje zupełnie inne spojrzenie na społeczność ortodoksyjnych Żydów. Jest osobą z zewnątrz, która patrzy zupełnie inaczej na obrzędy, zwyczaje i normy niż osoba wychowana w taki sposób. J.S. Margot w czasie studiów postanowiła trochę dorobić i podreperować swój budżet. W tym właśnie celu zaczęła, trwającą kilka lat, pracę korepetytorki u rodziny ortodoksyjnych Żydów. Jej praca okazała się nie tylko sposobem na zarobienie pieniędzy, ale także spotkaniem z zupełnie innym, na pierwszy rzut oka niedostępnym światem rządzonym przez ścisłe zasady. Spotkanie okazało się niezwykłą przygodą dla obu stron – konserwatywnej żydowskiej rodziny i lewicującej studentki mieszkającej ze swoim irańskim chłopakiem. „Mazel tow” to przede wszystkim reportaż o przyjaźni ponad podziałami, własnej tożsamości i o tym, co może łączyć ludzi bez względu na religię czy pochodzenie.
Chasydyzm. Wszystko, co najważniejsze, Marcin Wodziński
Jeśli po serialu „Unorthodox” chcecie dowiedzieć się więcej o Chasydach proponujemy książkę Marcina Wodzińskiego „Chasydyzm. Wszystko co najważniejsze”. W tej publikacji autor omówił najważniejsze cechy chasydyzmu, jednego z najbardziej długowiecznych i dynamicznych ruchów religijnych powstałych na terenie Polski. Porusza takie tematy jak definicja, charakter przywództwa, role genderowe, gospodarka czy wielkość demograficzna.
Dzieje Żydów w Polsce i Rosji, Antony Polonsky
Kolejna książka z listy, „Dzieje Żydów w Polsce i Rosji” to skrócona i bardziej przystępna wersja obszernego, trzytomowego dzieła „the Jews in Poland and Russia” wydawanego w Oksfordzie w latach 2009-2012. Autor tego tytuły, Antony Polonsky, przedstawia dzieje społeczne, kulturowe, gospodarcze, polityczne i religijne diaspory Żydów w Rosji i Polsce od wieku XVIII aż do początku obecnego wieku. Pokazuje rozkwit kultury oraz autonomii żydowskiej w czasach Rzeczpospolitej Obojga Narodów, proces asymilacji Żydów w XIX wieku, a także przedstawia czas zaniku diaspory podczas II wojny światowej. Nie zabrakło tu miejsca na ideologie, organizacje czy społeczne nurty Żydów, a także ożywienie ich tradycji i kultury po roku 1989.
Wnuki Jozuego, Paweł Smoleński
„Wnuki Jozuego” to wnikliwy reportaż o konflikcie pomiędzy Izraelem, a Palestyną. Paweł Smoleński pisze o nim bezstronnie i przedstawia go z perspektywy ludzi, będących jego częścią. Pokazuje, że na Zachodnim Brzegu opowieści biblijne znaczą dokładnie tyle samo, co prasowe doniesienia. Słowa Księgi dla coraz większej ilości osób stają się podstawą roszczeń do ziemi w niej obiecanej. Tylko co zrobić z arabskimi sąsiadami? Autor we „Wnukach Jozuego” opowiada o uwikłanych w historię Palestyńczykach i Izraelczykach, którzy utkwili w pułapce nienawiści.
Izrael już nie frunie, Paweł Smoleński
Inną książką Pawła Smoleńskiego po jaką warto sięgnąć jest zbiór reportaży „Izrael już nie frunie”. Autor zabiera czytelników w podróż po zaułkach izraelskich miast, po małych miasteczkach, kibucach, świątyniach, knajpach czy plażach. Gdzie tylko jest to możliwe rozmawia z ludźmi i słucha ich opowieści. Efektem tego są jego reportaże – o Fatimie i innych kobietach, które jadą z misją do izraelskich kobiet, o życiu z strefie Gazy, o kibucu Beverly Hills i o murze jaki oddziela Izrael i terytorium Palestyńczyków. Pisze także o codzienności życia po obu stronach muru, o rabinach, sprzedawcach marihuany, o chasydach, polityce czy odchodzeniu od wiary.
Jerozolima. Miasto Boga, Ewelina Rubinstein
Książka Eweliny Rubinstein to połączenie przewodnika, reportażu, dokumentu i wywiadu. Autorka opowiada między innymi dlaczego Żydzi przestrzegają koszerności, a Żydówki golą głowy. Nie unika trudnych tematów jak prostytucja czy homoseksualizm. Obala stereotypy i pokazuje codzienne życie w Izraelu, miejscu, gdzie świat arabski, żydowski i chrześcijański mieszają się na każdym kroku.
Uwolniona. Jak wykształcenie odmieniło moje życie, Tara Westover
Na koniec proponujemy książkę, która nie dotyczy bezpośrednio tematu ortodoksyjnych Żydów, a jednak oscyluje wokół tematów poruszanych w „Unorthodox”. „Uwolniona” Tary Westover to zapis wspomnień autorki, która opowiada o życiu w rodzinie fanatyków religijnych, a także o tym czym jest i powinna być współcześnie edukacja. Autorka przyszła na świat w rodzinie mormonów, nie uczęszczała do szkoły. Publiczna edukacja była jedną z tych rzeczy, którym nie ufał fanatycznie religijny ojciec Tary. Tak samo było w przypadku Debory i serialowej Esti, które, również z powodów religijnych, nie uczęszczały do „zwykłej” szkoły. Dla Tary Westover punktem zwrotnym był wyjazd jednego z jej braci do college’u. Autorka postanowiła podążyć w jego ślady, a pragnienie wiedzy zawiodło ją na Harvard i Cambridge. „Uwolniona” została uznana przez Billa Gatesa za jedną z pięciu najlepszych książek 2018 roku.
„Unorthodox” to serial komplety i zakończony. Producentka i scenarzystka „Unorthodox”, w rozmowie z gazetą „Metro”, jednoznacznie zaprzeczyła, że może powstać kontynuacja produkcji. Nie znaczy to jednak, że nie poznamy dalszego ciągu historii życia. Już w lipcu 2020 roku ma ukazać się kontynuacja „Unorthodox” Debory Feldman – „Exodus”. Autorka opisała w niej swoje życie po ucieczce z Williamsburga. Książka zostanie wydana nakładem Wydawnictwa Poradnia K.